نمونه گیری در تحقیقات کیفی تقریباً همیشه هدفمند است.
در قلمرو نمونه گیری هدفمند، رویکردهای خاصی وجود دارد که در تحقیقات کیفی مفید واقع می شود و عبارت است از:
1 . نمونه گیری کثرت:
انتخاب مشارکت کنندگانی که اجازه مطالعه سطوح مختلف موضوع تحقیق را می دهند (مثل، دانش آموزان خوب و بد، معلمان باتجربه و بی تجربه یا معلمان مستقل و معلمان عضو تیم های چند بخشی).
2 . نمونه گیری متجانس:
انتخاب مشارکت کنندگانی که به لحاظ تجربه یا دیدگاه، بسیار شبیه به هم هستند؛ این روش یک نمونه دقیق و هم گون را ایجاد می کند و جمع آوری و تحلیل داده ها را آسان تر می سازد.
3 . نمونه گیری معیار:
انتخاب مشارکت کنندگانی که دارای برخی معیارهای مشترک هستند (به طور مثال، دانش آموزانی که برای دو سال متوالی مردود شده اند، معلمانی که محل کار خود را به خاطر افزایش بجه ها ترک کرده اند و سپس به تدریس بازگشته اند، مدیران زن با بیش از 15 سال تجربه).
4 . نمونه گیری گلوله برفی:
انتخاب معدود افرادی که می توانند افراد مناسب دیگری را برای مطالعه معرفی کنند و این افراد نیز به نوبه خود، تعدادی مشارکت کننده دیگر را برای گردآوری اطلاعات بیشتر درباره تحقیق معرفی می کنند، این روش زمانی بسیار سودمند است که زمینه تحقیق به گونه ای باشد که افراد مطلع درباره آن پراکنده باشند یا به صورت خوشه ای یافت نشوند.
5 . نمونه گیری هدفمند تصادفی (با نمونه کوچک):
انتخاب تصادفی مشارکت کنندگانی که به صورت هدفمند انتخاب شده بودند؛ مشارکت کنندگانی که لازم نیست همگی در نمونه حضور داشته باشند؛ برای مثال، اگر از 25 مشارکت کننده ای که به صورت هدفمند توسط محقق شناسایی شده اند، فقط بتوان 10 نفر از آنان را مورد مطالعه قرار داد، یک نمونه تصادفی 10 نفره از 25 نفر انتخاب شود، نمونه گیری هدفمند تصادفی خواهد بود؛ این روش اعتبار نمونه را افزایش می دهد، اما هم چنان مبتنی بر نمونه اولیه ای است که به صورت هدفمند انتخاب شده بود.
تحقیق کیفی برای نمونه گیری از فنونی استفاده می کند که اکثراً منجر به ایجاد نمونه های کوچک و غیر تصادفی می شوند.
این رویکرد با تأکید تحقیقات کیفی بر توضیح عمیق دیدگاه ها و شرایط مشارکت کنندگان مطابقت دارد.
همان گونه که قبلاً بیان شد، هدف تحقیقات کیفی به دست آوردن درک عمیق از مشارکت کنندگانی است که به صورت هدفمند و بر اساس دیدگاه هایشان انتخاب شده اند.
بنابراین، اگر تحقیق شما از نوع کیفی است، باید مشارکت کنندگانی به صورت هدفمند و بر مبنای معیاری خاص انتخاب کنید که بتوانند اطلاعات مورد نیاز تحقیق را در اختیار شما قرار دهند.
برای مثال، فرض کنید که هدف تحقیق شما کاربرد یک نظریه برای مطالعه تجربیات رهبری مدیرانی است که حوزه های تحصیل موفقی را رهبری می کنند.
نظریه ای که شما انتخاب کرده اید، نظریه رهبری هم افزایی (SLT ) است (Irby, Brown, Duffy, & Trautman, 2002).
نظریه SLT جنسیت گرا بوده و شامل چهار عامل است که رهبری موفق را تحت تأثیر قرار می دهد:
(الف) نگرش ها، ارزش ها و باورها،
(ب) رفتارهای رهبری،
(ج) ساختار سازمانی و
(د) عوامل بیرونی. هدف تحقیق شما آزمون نظریه SLT درباره مدیرانی است که حوزه های تحصیل موفق را رهبری می کنند و به ویژه می خواهید هم سویی چهار عامل این نظریه را با تجربیات رهبری یک نمونه کشوری از مدیران مدرسه بررسی کنید.
به طور واضح معیاری که شما استفاده خواهید کرد این است که مدیران مشارکت کننده در تحقیق باید مدیران موفقی بوده باشند.
معیارهای دیگری که می توانید در نظر بگیرید عبارت خواهد بود از:
(الف) آیا نومنه را به مدیران محدود خواهید کرد یا این که نقش دیگر کارمندان را اعم از مافوق ها و زیردستان مدیر (یعنی، اعضای هیئت مدرسه و هم ردیفان یا معاونان مدیر ) در نمونه تان در نظرخواهید گرفت و ارزیابی آنان از مدیر را مورد توجه قرار خواهید داد؟
(ب) آیا مدیران و دیگران را از حوزه های شهری، حومه شهری و روستایی منظور خواهید کرد یا این که نمونه را به افراد یک حوزه خاص محدود خواهید کرد؟
(ج) آیا مدیران مرد و زن را در نمونه تان به حساب خواهید آورد؟ بعد از تفکر درباره چنین سؤالاتی، باید بیانیه ای از معیارها را برای انتخاب مشارکت کنندگان آماده کنید تا در فصل سوم پایان نامه منظور شود.
در ادامه گزیده ای از یک پایان نامه با رویکرد کیفی مطرح می شود که شامل چنین بیانیه ای است (مثال 8.9).
انتخاب مشارکت کنندگان
مثال 8.9
نمونه هدفمند (Gall, Borg,& Gall, 1996) این مطالعه 15 مشارکت کننده را شامل می شود.
پنج مدیر زن که در مطالعه قبلی نخستین ارتباط یادگیری (LFA) در سال 2001 و 2002 نیز شرکت کرده بودند.
آنان یک سوم نمونه را شامل می شدند و کانون اصلی آن مطالعه بودند.
آنها رهبران حوزه های آموزشی بودند که برای مطالعه LFA انتخاب شده بودند.
پنج حوزه ای که از میان 60 حوزه طبق یک شاخص ملی شناسایی شدند، مطالعه ای را به وسیله LFA در سال 2001 و 2002 بر مبنای معیار زیر انجام دادند:
(الف) توانایی حوزه برای نشان دادن حداقل سه سال پیشرفت در موفقیت دانش آموزان در درس ریاضیات و یا روخوانی، از میان پایه های تحصیلی مختلف و از میان همه نژادها و قومیت؛ و
(ب) معرفی حوزه ها به لحاظ مشخصه هایی از قبیل اندازه، ناحیه، شهر و وابستگی سندیکایی (Togneri , 2003).
پس از آن که محققان LFA پنج حوزه تحصیل را شناسایی نمودند، آنان دریافتند که تمامی پنج حوزه دارای مدیران زن هستند.
نمونه تحقیق من شامل پنج مدیر است که به وسیله LFA شناسایی شده اند و نیز شامل 15 مشارکت کننده دیگر است که عضو تیم اجرایی اداره مرکزی و عضو هیئت مدیره مدرسه از هر حوزه می باشند.
اعضای تیم اجرایی حوزه های تحصیل، شامل مدیران سطح عالی هستند که تجربه کار مستقیم با سرپرستان را دارند و در موفقیت حوزه تحصیلی مؤثر می باشند.
در هر مورد، عضو تیم اجرایی به عنوان جانشین مدیر عالی یا جانشین مسئول آموزش یا برنامه ریزی راهبردی در نظر گرفته خواهند شد.
در این مطالعه اعضای هیئت مدیره را اعضای باتجربه ای تشکیل می دهند که با سرپرست به مدت چند سال کار کرده اند و به دلیل ارتباط با حوزه تحصیلی یا سرپرستان به جهت مطلع بودن از کار حوزه و موفق بودن آن در طول سه تا پنج سال، مورد ارزیابی قرار می گیرند.
برخی از اعضای هیئت مدیره و اعضای تیم اجرایی در مطالعه LFA نیز مشارکت داشته اند (Bamberg, 2004,pp. 45-46).
توجه داشته باشید که اندازه نمونه در تحقیقات کیفی نوعاً کوچک تر از تحقیقات کمی است.
علت آن این است که شما در تحقیقات کیفی به دنبال فهم عمیق اطلاعات هستید و مهم این است که برای به دست آوردن اطلاعات مفید از طریق تعامل با تعدا کمی از مشارکت کنندگان، زمانی کافی صرف نمایید، به جای این که به صورت سطحی به تعداد بیشتری از آنان بپردازید.
