تحقیق پدیدار شناختی یکی از اساسی ترین شکل های تحقیق است که به توصیف پدیده ها در دنیای اطراف ما می پردازد.
در این نوع تحقیق، پدیده توصیفی می تواند اطلاعات پایه، اقدامات، رفتارها و تغییرات پدیده ها باشد، اما همیشه توصیف پدیده، چیزی است که از منظر محقق و شرکت کنندگان در تحقیق درباره پدیده «به نظر می رسد» ؛ این تحقیق درباره نحوه کارکرد پدیده انجام نمی شود.
قبل از شروع تحقیق، باید درباره نظریه یا تحقیقات پیشینی که درباره پدیده مورد مطالعه شما وجود دارد به خوبی مطالعه کنید؛ از این منظر، تحقیق توصیفی، یک تحقیق نظریه محور یا پژوهش محور است.
هوسرل، فیلسوف قرن بیستم و پدر پدیدارشناسی، به مطالعه «تجربی» از منظر فردی علاقه مند بود و باور داشت که محقق می تواند این تجربه ها را از طریق درک و بررسی دقیق آزمودنی ها، موضوعات یا تجربیات، رفتارها یا اقدامات زنده مردم ارزیابی نماید.
او بر این باور بود که محققان می توانند درباره افراد یا انگیزه ها و فعالیت های آنها، تجربه ذهنی، واقعیت های اساسی و بینش هایی را به دست آورند؛ بنابراین، محققان می توانند پیش فرض ها را به حداقل برسانند و به طور سنتی باورها را حفظ کنند.
تعبیر و تفسیر محققان از دیده این امکان را به وجود می آورد که به عنوان یک تحقیق عملی، خط مشی، رویه ها و فعالیت های موجود در جامعه یا سازمان ها را گزارش دهند، پشتیبانی کنند یا به چالش بکشند.
در یک طرح تحقیق پدیدارشناسی، محقق با شفاف سازی و تشخیص یک پدیده خاص از نگاه یک شرکت کننده سر و کار دارد.
توصیف عمیق و غنی از پدیده یا پدیده ها معمولاً از طریق روش های استقرایی و کیفی مانند مصاحبه ها، بحث های گروه کانونی و مشارکت یا مشاهده امکان پذیر می شود.
اگر چه تحقیق پدیدارشناختی اساساً با سایر رویکردهای کیفی مثل قوم نگاری (بعداً در این سایت بحث خواهد شد)، هرمنوتیک (تحلیل بیانات نوشته شده) و تعامل گرایی نمادین (معنا بخشی به تعاملات فرد) مرتبط است، اما این نوع تحقیق معمولاً مشابه تحقیق توصیفی است زیرا در آن به جای کشف پدیده و به توصیف آن پرداخته می شود.
در این نوع تحقیقات، بیشتر محققان بدون تعصب یا فرضیه های قبلی وارد می شوند.
البته، شما به عنوان یک محقق، هرگز نمی توانید بدون پارادایم، فرضیه یا قصد پیشین درباره پدیده ها باشید؛ پس شما به عنوان محقق، نمی توانید از پیش فرض های خود درباره پدیده ها دست بکشید.
بنابراین، لازم است که در فصل روش شناسی پایان نامه، دیدگاه خود را تحت عنوان «دیدگاه محقق» یا «دیدگاه شخصی من» بیان کنید.
تحقیق پدیدار شناسی می تواند یا به شکل طرح های تک موردی و یا انتخاب نمونه های هدفمند انجام شود.
در تحقیق پدیدارشناختی می توان از فنون، رویکردها یا روش های کیفی متعددی از قبیل مصاحبه، گروه های کانونی، مشاهده مشارکتی یا مشاهده مستقیم و تحلیل اسناد و مدارک یا گزارش های شخصی استفاده کرد.
البته در هر یک از این رویکردها، ایجاد اعتماد از طریق برقراری ارتباط مناسب و شنود مؤثر با همدلی حائز اهمیت است.
فنون مورد نظر در متن 5.1 به تفصیل بیان شده است.
متن 5.1: فن، روش و رویکرد پدیدارشناختی
فن، روش و رویکردهای تعریف شده پدیدار شناختی
توضیحات:
مصاحبه- مصاحبه های واقعی و معنادار، در جست و جوی این است که معنی موضوعات اساسی در دنیای واقعی افراد را توصیف کند.
وظیفه اصلی در مصاحبه، فهمیدن مضمون مصاحبه ها است. (Kvale, 1996)
مصاحبه می تواند ساختار یافته، نیمه ساختار یافته یا بدون ساختار باشد.
در یک مصاحبه ساختار یافته یا نیمه ساختار یافته، نیاز به یک پروتکل مصاحبه دارید که روایی صوری داشته باشد.
مصاحبه معمولاً ثبت می گردد و سپس با استفاده از یادداشتهای انجام شده در طول مصاحبه، بازنویسی می شود.
قبل از مصاحبه باید:
(الف) مکانی را در نظر بگیرید که کمترین مزاحمت را داشته باشد
(ب) هدف مصاحبه را شرح دهید
(ج) به محرمانه بودن توجه داشته باشید و یک فرم موافقت با انجام مصاحبه را برای امضا ارائه نمایید
(د) نحوه مصاحبه را شرح دهید
(ه) مدت مصاحبه را مشخص کنید
(و) اطلاعات لازم را در رابطه با خودتان بیان کنید
(ز) اجازه دهید مصاحبه شونده هر سؤالی را درباره مصاحبه بپرسد و
(ح) نحوه ثبت داده های مصاحبه را مشخص کنید (اگر از ضبط صوت استفاده می شود، روشن بودن آن را در تمام مدت مصاحبه یادآوری کنید و اگر یادداشت برداری می کنید، به فکر باشید که به چه نحوی و چه زمانی یادداشت برداری شود، در غیر این صورت مصاحبه شونده احساس ناراحتی خواهد کرد- ممکن است فقط برای ثبت مشاهدات در طول مصاحبه از یادداشت برداری استفاده شود).
در طول مصاحبه، باید به موارد زیر توجه کنید:
(الف) دقیق گوش کردن
(ب) اشارات غیر کلامی
(ج) پیشرفت گفتگو
(د) تطبیق داده ها در مواقع نیاز
(ه) یادداشت برداری و
(و) عدم واکنش در طول مصاحبه.
سؤالات مصاحبه بایستی به صورت زیر مرتب شود:
(الف) اول سؤالات واقعی و اساسی را بپرسید، تا مصاحبه شونده به آسانی درگیر بحث شود، سپس سؤالات واقعی را در طول مصاحبه بگنجانید.
(ب) سؤالات حال محور بایستی پیش از سؤالات گذشته محور یا آینده محور پرسیده شود.
(ج) به مصاحبه شونده اجازه دهید که هر گونه اطلاعات اضافه را در پایان مصاحبه بیان کند.
نکته:
مصاحبه زمان بر و هزینه بر می باشد. گروه های کانونی- این تکنیک نوعی مصاحبه است، اما با یک گروه. در این تکنیک روی داده های به دست آمده از مشاهده و ارتباط بین و میان شرکت کنندگان تمرکز می شود.
دنِزین و لینکلن (1994, p.365) بیان داشتند که مرتون و همکارانش، اصطلاح گروه کانونی را در سال 1956 برای موقعیتی وضع کردند که در آن مصاحبه گر از اعضای گروه، سؤالات خیلی ویژه ای را درباره یک موضوع بعد از تحقیق قابل توجهی که قبلاً صورت پذیرفته است می پرسد، در حالی که کِروگِر (1988) گروه کانونی را چنین تعریف می کند:
«مباحثه برنامه ریزی شده دقیق که برای به دست آوردن ادراکات و برداشت های گروهی از افراد در یک حوزه مشخص و مورد علاقه در یک محیط آزاداندیشانه و غیر تهدید آمیز طراحی شده است» (p. 18)
گروه کانونی در مقایسه با مصاحبه فردی، زمان و هزینه کمتری را به خود اختصاص می دهد.
شما یا هر شخص دیگری که شما به آن آموزش می دهید، می تواند گروهی را که معمولاً مرکب از چهار تا دوازده نفر می باشد، رهبری یا اداره نماید.
هر چقدر تجربه مصاحبه گر کم باشد، ممکن است افراد بیشتری در مباحث گروهی مشارکت نکنند؛ در هر صورت، اگر مصاحبه گر کم تجربه باشد، احتمالاً افراد کمتری ترغیب به تولید اطلاعات مورد نیاز در گروه می شوند.
در این فن نیز، شما نیاز به یک پروتکل مصاحبه تثبیت شده و معتبر دارید.
به علاوه، بایستی توجه داشته باشید که اگر بحث و گفتگوی یک شرکت کننده به وسیله شخص دیگری تحت تأثیر قرار گرفت، شما نباید هشدار بدهید.
این کار در تحقیق گروه کانونی طبیعی است.
ما اغلب آن را «همراه شوندگی» می نامیم.
پروتکل بایستی با سؤالات کلی تری آغاز و سپس سؤالات اختصاص تری را مطرح کند و بایستی متشکل از حدود 10 سؤال باشد.
مشارکت یا مشاهده مستقیم- فن مشاهده مشارکتی، یک روش مشاهده ای در تحقیق کیفی است که از حواس پنج گانه برای توصیف موارد زیر استفاده می کند:
(الف) زمینه
(ب) افراد
(ج) رویدادها و
(د) معانی آن چه که مشاهده شده است.
به عبارت دیگر، جزئیات و پیچیدگی تعاملات و روابط افراد را بررسی می کند.
این فن پدیده هایی از این دست را مورد بررسی قرار می دهد.
مشاهده مستقیم معمولاً در محل انجام می شود؛ هر چند که ممکن است در دنیای مجازی نیز با استفاده از تصاویر، نوارهای ویدئویی یا پخش فیلم و نوارهای کاست یا پخش صدا صورت پذیرد.
در مشاهده مستقیم، شما مشاهده نظام مند و مستند سازی پدیده را در محیط یا محل معمولی آن انجام خواهید داد.
تحلیل اسناد و مدارک:
این فن خاص در تحقیق کیفی به نقد یا تحلیل اسناد مربوط به یک زمینه یا پدیده خاص از نظر اهمیت، معنا و مرتبط بودن می پردازد.
اسناد می تواند شامل اسناد تاریخی، گزارش های شخصی، ثبت های آزمایشگاهی (اگر موجود باشد) نوارهای ویدیوئی، عکس ها، رسانه های الکتریکی، مجموعه ها (تمبرها، لباس ها و سایر کالاها)، کتاب ها، خبرنامه ها و روزنامه ها (البته نه همه مندرجات آن).
در روش مشاهده مشارکتی، شما به صورت هدفمند، خودتان را در محیط یا محل پدیده هایی قرار می دهید که در طول مدت مدیدی مورد مطالعه می باشند.
به عنوان مشاهده گر، شما عضوی از گروه خواهید شد و در تجربه- ای که شرکت کنندگان کسب می کنند، کاملاً درگیر خواهید شد.
ممکن است برخی مصاحبه های ساختار نیافته را در طی زمان ترکیب کنید.
و در عین حال به مشاهدات خود ادامه دهید. میزان و مدت مشارکت شما به آمادگی تان به عنوان محقق بستگی دارد.
در واقع میزان مشارکت به هدف تحقیق بستگی دارد.
در اینجا ممکن است به لحاظ جنسیت،زمان، زبان، سن، وضعیت اجتماعی اقتصادی یا فرهنگ، محدودیت هایی وجود داشته باشد که باید پیش از وارد شدن به محیط به عنوان یک شرکت کننده، آنها را در نظر بگیرید.
باید در نظر داشته باشید که ممکن است هم زمان با شما، محقق دیگری نیز در آنجا مشغول مشاهده باشد.
شاید بخواهید در زمان های دیگر مشاهداتی را انجام دهید- تفاوت در زمان های مشاهده اعتبار یافته های شما را بیشتر می کند.
در مشاهده مستقیم، شما یک مشاهده گر ساکت و آرام خواهید بود و با شرکت کنندگان هیچ تعاملی نخواهید داشت؛ در موقعیت ها مداخله نخواهید داشت، بنابراین، برای تأثیرگذاری بر پیامدهای تحقیق نیز تلاش نخواهید کرد.
در مشاهده ی مشارکتی، شما عضو گروه شده و کاملاً در تجربه ای که شرکت کنندگان کسب می کنند، درگیر می شوید.
با این حال، در طول مطالعه می توانید از گروهای کانونی یا مصاحبه های انفرادی نیز برای گردآوری اطلاعات استفاده کنید.
اما، بر عکس روش مشاهده مشارکتی، مصاحبه ها به طور قابل توجهی ساختار یافته تر خواهند بود و احتمالاً بر اساس آن چه که شما مشاهده کرده اید پایه ریزی خواهند شد به طوری که در نتیجه آن می توانید شناخت عمیق تری درباره مشاهدات خود به دست آورید.
در هر دو روش مشاهده مشارکتی و مشاهده مستقیم، شما باید درباره موارد زیر یادداشت برداری کنید:
الف) محیط فیزیکی
ب) جنبه های جامعه شناسی جامعه
ج) ساختار سلسه مراتبی
د) زبان، ه) زمینه های ارتباطی
و) ارتباطات غیر کلامی یا هنجارها
ز) فعالیت ها و
ح) افکار و واکنش خودتان.
به منظور باز تولید افکار افراد و گروه، تا جایی که امکان دارد از گفتگوهای مستقیم یادداشت برداری کنید.
با استفاده از این فن، شما:
الف) اهداف خود را تعریف می کنید
ب) اسناد و مدارک را جمع آوری می نمایید.
و ج) نسبت به بررسی و تحلیل اسناد و مدارک اقدام می کنید.
در بررسی اسناد و مدارک، می توانید آنها را عنوان گذاری کنید و شاید از ربگ های متعدد برای تفکیک عناوین مختلفی که به دست آمده است، استفاده نمایید.
شما می توانید از یک روش مقایسه مستمر استفاده کنید که در آن پاسخ ها گروه بندی می شود، سؤالات اصلی شناسایی می گردد و دیدگاه های مختلف در زمینه مسائل اصلی مورد تحلیل قرار می گیرد.
تحلیل گفتمان
تحلیل گفتمان در واقع روش تحقیق خاصی نیست، اما می تواند درباره پدیده مورد مطالعه، اطلاعاتی را در اختیار محقق قرار دهد.
این روش، امکان خواندن تحلیلی و تغییر و تفسیر یک مسئله یا متن را فراهم می سازد.
تحلیل گفتمان مجموعه ای از شیوه ها و نظریه هاست که می تواند برای بررسی زبان رایج در محیط های اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. (Yates, Taylor,& Wetherell, 2001).
آن می تواند در قوم نگاری برای درک و بررسی دنیای اجتماعی یک فرد به خوبی مورد استفاده قرار گیرد.
رویکردهای زیر می تواند در تحلیل گفتمان وجود داشته باشد:
روانشناسی گفتگو، تحلیل مکالمات، تحلیل انتقادی گفتگو و زبان شناسی انتقادی و زبان شناسی اجتماعی. (پَتون، 1990، ص 376).
تعریف تحلیل گفتمان در برگیرنده بخشی از توضیحات مربوط به این روش است.
استابس (1983) در تعریف آن می گوید: تحلیل گفتمان الف) با استفاده از زبان فراتر از محدودیت های جمله یا بیان سر و کار دارد، ب) بین زبان و جامعه ارتباط متقابل برقرار می کند و ج) به ویژگی های تعاملی یا محاوره ای ارتباطات روزمره توجه می کند.
روایی و پایایی تحلیل گفتمان می تواند به چهار روش زیر حاصل شود:
الف) تحلیل مورد غیر معمول، ب) فهم مشارکت کننده، ج) انسجام و د) ارزیابی خواننده متن. (potter,1996)
در ادامه مثالی از مطالعات پدیدار شناختی که توسط مِیِرتونز (2006) انجام شده است، آورده می شود (مثال 5.1).
چکیده
مثال 5.1 این مطالعه پدیدار شناختی، تجارب مجموعه ای از اعضای هیأت علمی را بررسی نمود که در کلاس هایی با ساختار ترکیبی در یک دانشگاه علوم پایه در سالم، آریگون تدریس می کردند.
در اینجا، کلاس با « ساختار ترکیبی» عبارت است از کلاسی که روش های سنتی چهره به چهره و فناوری پیشرفته (غالباً اینترنت) در آن به کار می رود.
این مطالعه متشکل از یک سری مصاحبه اکتشافی با آن دسته از اعضای هیأت علمی است که از طریق مطالعه تجربی که در پاییز 2002 به عنوان بخشی از وظایفم در پست مدیر طرح و توسعه آموزش بخش خدمات فنی دانشگاهی انجام دادم، شناسایی شده بودند.
مدیران آموزش عالی متفقاً به کارگیری فناوری را به عنوان یکی از الویت های مهم اعضای هیأت علمی شان می دانستند.
از آنجایی که در بیشتر موارد، اعضای هیأت علمی برای انجام این کار، تمایل نشان نداده بودند، واضح بود که در اینجا بین انتظارات رهبری و تجارب و مهارت اعضای هیأت علمی ناهماهنگی هایی وجود دارد.
بررسی وسیعی از ادبیات مربوط نشان داد که به صورت خاص در زمینه تجربه و مهارت اعضای هیأت علمی با فناوری آموزشی، تحقیق اندکی صورت گرفته است، اگر چه شواهد بیشتری درباره تجربه و مهارت دانشجویان و پیامدهای یادگیری آنان جمع آوری شده است.
هدف از این مطالعه کشف عوامل مشترکی بود که در تجربه عضو هیأت علمی در کار با ساختار ترکیبی وجود داشت و تبدیل آن به مجموعه توصیه هایی برای مدیران آموزش عالی در راستای بهبود تجارت اعضای هیأت علمی با فناوری آموزشی بود.
هدف اصلی تر، کمک به توسعه شیوه هایی بود که می توانست نحوه استفاده از فناوری آموزشی اعضای هیأت علمی را به منظور افزایش سطح یاددهی و یادگیری بهبود بخشد (Meyetons ,2006,pp.1-2).
