حوزه فراگیر آیرونی باعث شده است که در آثار بزرگ قدیم وجدید فارسی نیز مصادیق بارزی از آیرونی مشاهده شود.
جزئیات بیشتر در ادامه مطلب + دانلود فایل مقاله
منابع:
دارد
نوع فایل:
Word قابل ویرایش
تعداد صفحه:
14 صفحه
کد:
53 mt
آیرونی در شاهنامه
حکیم ابوالقاسم فردوسی, شاعر بلند آوازه قرن پنجم است که منظومه اساطیری – حماسی - تاریخی "شاهنامه " را در سی هزار بیت سروده است. منظومه ای که قصه ها و اساطیر کهن ایرانی را در قالب مثنوی روایت کرده و از نظر نمایشی دارای قابلیتهای فراوانی است. در منظومه های "رستم و سهراب"، " سیاوش" و " فرود" ، قهرمانان، قربانیان پاک و معصومی هستند که اسیر سرنوشت و تقدیر و آزمندی و دسیسه دیگران می شوند. نکته مهم در باب شاهنامه، آیرونیک بودن ذهن فردوسی به طور کلی است. در داستانهای مختلف شاهنامه، خصوصاً بخش اسطوره ای آن، رد پایی از اعتقاد به دخالت بی چون و چرای تقدیر و سرنوشت در فرجام اشخاص و قهرمانان دیده می شود که به نوعی مشابه آیرونی عام (هستی) است، البته از آن گونه ای که به آیرونی هستی دین مدارانه نزدیک می شود، نه پارادوکسی که مورد اعتقاد و تایید امثال فردریش شلگل است. دلیل این امر، تاثیر پذیرفتن فردوسی از مجموع عقاید زروانی و مزدایی رایج در زمان خود است. به عقیده زینر – در کتاب "زروان یا معمای زردشتی گری" - آیین زروانی شعبه ای از دین زرتشتی است و برای آن بوجود آمده که به نبرد بی پایان اهورامزدا و اهریمن پایان دهد. این آیین راه میانه و سازش است. زروانیت چنین ادعا می کرد که نیکی و بدی، (اهورامزدا و اهریمن)دو گروه، توامان اند و زروان یا "زمان نامتناهی" پدر آنهاست. بدین گونه به جای دو گوهر دوگانه که خاص آیین زرتشتی بود، سه گوهر عنوان شد، یعنی خوبی (اهورامزدا)، بدی (اهریمن)و داور(زروان). در نزد ایرانیان، زروان که پدر و پدید آورنده اهورامزدا و اهریمن است، فرمانروای همه کائنات قرار می گیرد.در این آیین، بشر بازیچه دست روزگار است و از خود هیچ اراده ای ندارد. قبول حاکمیت سپهر و تاثیر بی چون و چرای آسمان در زندگی مردم، حالت شک و حیرت و جهل نسبت به آفرینش و سرای دیگر، همگی اندیشه هایی است که از آیین زروانی مایه گرفته و در اواخر ساسانی، این جریان فکری در ایران وجود داشته است.
دکتر امین بنایی، در مقاله خود "فردوسی و هنر حماسه تراژیک " بر این تاثیر پذیری او صحه گذارده و آن را منشاء ماهیت تراژیک بعضی داستانهای شاهنامه می داند که قبل از تراژیک بودن، آیرونیک است. در منظومه بزرگ "رستم و سهراب" میتوان سه شکل ابتدایی آیرونی نمایشی را به وضوح و زیبایی مشاهده کرد: آگاهی مخاطبین از رابطه پدر و فرزندی رستم و سهراب و بی خبری آنها از این حقیقت و تفاوت در سطح آگاهی، موجب پدید آمدن موقعیت آیرونیک می شود. یا در شکل دوم، رستم علیرغم تلاش مداوم سهراب برای شناخت او و پرهیز از جنگ تن به تن، به امید حفظ شکوه و کیان ایران هویت خویش را کتمان می کند و این پافشاری رستم، او را به فاجعه پسرکشی نزدیکتر می کند. فرجام تلخ مغایر با کنش سهراب که همانا یافتن پدر، شروع یک زندگی نوین و رسیدن به موقعیت برتر است، نمایانگر شکل سوم آیرونی نمایشی است. حالت چهارم آیرونی نمایشی را نیز میتوان در داستان "سیاوش" و در مورد شخصیت پلید گرسیوز برادر افراسیاب دید. او در حضور سیاوش برای اثبات همدردی و تاثرش اشک می ریزد و مدعی نهایت همدلی است و کمی بعد در نزد افراسیاب نهایت بدگویی را ضد سیاوش انجام می دهد که این همجوار سازی کنش شخصیت، در نظر مخاطب آیرونیک خواهد بود (آیرونی ناهمخوانی ساده).
در داستان سیاوش، آیرونی تقدیر به چشم میخورد. سیاوش به زعم خود از مرگی که ممکن است بوسیله مکرهای سودابه و تزلزل شخصیت پدرش کاووس، دچارش شود فرار می کند و به دامان افراسیاب پناه می برد، حال آنکه بدون آنکه بداند به سوی مرگی دیگر گریخته است. فرود هم چنین از شرایط برداشت می کرد که می تواند با همکاری سپاه ایران، به آرزوی دیرینه خود (خونخواهی پدرش سیاوش از افراسیاب) برسد و بعد به برادرش کیخسرو بپیوندد، اما موقعیت به واسطه ضعف شخصیت مقابل - یعنی طوس -کاملاً تغییر کرده و حتی معکوس می شود. آیرونی دیگری که مانند منظومه رستم و سهراب، نوعی پیش آگاهی در اختیار مخاطب قرار می دهد، یعنی آیرونی تقدیر در این دو سرگذشت - فرود و سیاوش - نیز مشاهده می شود.
