در بخش های دیگر گفتیم که فرض اساسی این بود که میانگین ها و نمونه های هر گروه مستقل از یکدیگر هستند.
روشی که برای ارزشیابی «پیش آزمون» (pre test) و «پس آزمون» (post test) به کار می رود، روش ای است که در آن از مشاهدات مربوط به نمونه های غیر مستقل استفاده می شود.
آزمون فرضی که بر مبنای این نوع داده ها قرار دارد به «آزمون مقایسۀ زوج ها» (paired test) معروف بوده است.
بسیار اتفاق می افتد که تفاوت واقعی بین دو جامعه نسبت به متغیر مورد نظر وجود نداشته، ولی منابع خارجی پراکنده ای وجود دارند که ممکن است سبب رد H0 فرض شوند. از طرف دیگر ممکن است تفاوت های واقعی با وجود عوامل خارجی پوشیده شود.
هدف از آزمون «مقایسۀ زوج ها» این است که با تشکیل زوج های شبیه به هم نسبت به متغیر مورد نظر، حداکثر تعداد منابع خارجی پراکندگی را، حتی الامکان، از بین بُرد. در این گونه موارد به جای اینکه تجزیه و تحلیل را به کمک مشاهدات فردی انجام دهیم، تفاوت بین مشاهدات فردی به عنوان متغیر بررسی می شود.
مثال:
یک روانشناس اجتماعی می خواهد طرز فکر افراد نسبت به یک رفتار خاص اجتماعی را قبل و بعد از دیدن یک فیلم مقایسه کند.
برای هر آزمونی، طرز فکر قبل از دیدن فیلم (X) و اندازۀ طرز فکر بعد از دیدن فیلم (Y) است.
آیا میانگین اندازه های طرز فکر بعد از دیدن فیلم با اندازه های طرز فکر قبل از دیدن فیلم یکسان است، جدول 6-4؟
پاسخ: 1- در پنجرۀ Variable View دو متغیر به نام های X و Y تعریف کنید.
2- در پنجرۀ data view مقادیر جدول 6-4 را وارد کنید.
3- دستور Analyze > compare means > paired- samples T Test را اجرا کنید.
4- در پنجرۀ (آزمون T نمونه های زوجی) متغیرهای Y و X را با پایین نگه داشتن کلید Ctrl از صفحه کلید و کلید چپ آن ها در سمت چپ پنجره انتخاب و با کلیک دکمۀ آن ها را به سمت راست پنجره، یعنی ناحیۀ parired variables (متغیرهای زوجی)، منتقل کنید، شکل 16-4.
1- روی دکمۀ ok کلیک کنید، خروجی 3-4.
بنابراین نتیجه می گیریم که فرض H0 رد نمی شود و یا به عبارت دیگر دلیلی بر رد H0 نداریم.
پس، میانگین طرز فکر «قبل» و «بعد» از دیدن فیلم یکسان است.