آموزش روش تحلیل مسیر در spss

این مقاله به منظور آموزش روش تحلیل مسیر در spss نوشته شده است که همراه با مثال و رایگان می باشد.

آزمون چند متغیره تحلیل مسیر

پیشگفتار

برای بررسی روابط علی بین متغیرها به صورتی منسجم کوشش های بسیاری در دهه اخیر صورت گرفته است. یکی از روش های نوید بخش در این زمینه معادلات ساختاری یا تحلیل چند متغیری با متغیرهای مکنون است. از این روش تحت عنوان مدل علی و تحلیل ساختار کوواریانس یاد شده است. از طریق این روش می توان قابل قبول بودن مدل های نظری را در جامعه های خاص با استفاده از داده های همبستگی، غیر آزمایشی و آزمایشی آزمود. فرضیه مورد بررسی در یک مدل معادلات ساختاری، یک ساختار علی خاص بین مجموعه ای از سازه های غیرقابل مشاهده است. این سازه ها از طریق مجموعه ای از متغیرهای نشانگر اندازه گیری می شود یک مدل معادلات ساختاری کامل از دو مولفه تشکیل شده است:

الف) یک مدل ساختاری که ساختار علی خاصی را بین متغیرهای مکنون مفروض می دارد و

ب) یک مدل اندازه گیری که روابطی را بین متغیرهای مکنون و متغیرهای نشانگر تعریف می کند. هنگامی که داده های بدست آمده از نمونه مورد بررسی به صورت ماتریس همبستگی یا کواریانس در آید و توسط مجموعه ای از معادلات رگرسیون تعریف شود، مدل را می توان با استفاده از نرم افزارهای مربوط تحلیل کرد و برازش آن را برای جامعه ای که نمونه از آن استخراج شده آزمود.

این تحلیل برآوردهایی از پارامترهای مدل (ضرایب مسیر و جملات خطا) و همچنین چند شاخص برای نیکویی برازش فراهم می آورد. بر آورد پارامترها و اطلاعات مربوط به نیکویی برازش را می توان برای تغییرات احتمالی در مدل و آزمون مجدد مدل نظری مورد آزمون قرار داد (سرمد و همکاران، 1389).

 

مقدمه

یکی از روش های تحلیل داده های آماری، تحلیل مسیر است که بیشتر با استفاده از رگرسیون چند متغیره انجام می گیرد. این روش برای آزمون مدل های علی به کار گرفته می شود و مستلزم تنظیم مدلی به صورت نمودار علی است و در واقع علیت را نشان می دهد و به ما کمک می کند بدانیم چه می خواهیم بگوییم. وانگهی تحلیل مسیر، شکلی از تحلیل رگرسیون کاربردی است که در آن برای هدایت کردن مسئله با آزمون فرضیه های پیچیده، از نمودار مسیر استفاده می شود. تحلیل مسیر یکی از چندین آزمون آماری است که تحت عنوان مدل معادلات ساختاری شناخته شده اند. این روش امکان آزمون روابط علی بین دو یا چند متغیر را فراهم می آورد، که ممکن است به صورت مستقل، وابسته، گسسته یا پیوسته، پنهان یا آشکار و یا هر دو در یک معادله خطی به کار روند. تحلیل مسیر معمولا در تحقیقات اکتشافی و آزمون های نظریه ثانویه مورد استفاده قرار می گیرد. یک محقق می تواند مجموعه داده ها را برای بررسی روابط غیر قابل پیش بینی بین متغیرها آزمون کند، خواه مستقیم باشد، خواه غیر مستقیم، و بدین وسیله مدل های مختلف مناسب ترین مدل را به دست آورد. همچنین می تواند نظریه ها را به وسیله برقراری ارتباط از پیش بینی شده یا مورد شک آزمون کند و از این راه مناسب ترین مدل را کسب کند(شیولسون؛ ترجمه کیامنش، 1382). در ادامه برای فهم بیشتر تحلیل مسیر با جزییات توضیح داده شد.

 

آزمون چند متغیره تحلیل مسیر

تحلیل مسیر یا path analysis روش آماری کاربرد ضرایب بتای استاندارد رگرسیون چند متغیرى در مدل هاى ساختاری است. هدف تحلیل مسیر به دست آوردن برآوردهاى کمى روابط علّى ( همکنشی یکجانبه یا کواریته) بین مجموعه اى از متغیرهاست. ساختن یک مدل علّی لزوماً به معنای وجود روابط علّی در بین متغیرهای مدل نیست بلکه این علیت بر اساس مفروضات همبستگی و نظر و پیشینه تحقیق استوار است. تحلیل مسیر بیان مى کند که کدام مسیر مهمتر و یا معنادارتر است.

ضرایب مسیر براساس ضریب استاندارد شده رگرسیون محــــــاسبه مى شود. یک متغیر به صورت تابعى از دیگر متغیرها فرض مى شود و مدل رگرسیونى آن ترسیم مى شود. برای بدست‌آوردن برآوردهای ضرائب اصلی مسیر کافی است هر متغیر وابسته (درونزا) به متغیرهائی که مستقیماً تحت تأثیر آن است بازگشت داده شود.

به بیان دیگر برای برآوردهای هر یک از مسیرهای مشخص شده، ضرائب استانداردشده رگرسیون (یا ضرائب مسیر) محاسبه می‌شود. این ضرائب از طریق برقراری معادله‌های ساختاری یعنی معادله‌هائی که ساختار روابط مفروض در یک مدل را مشخص می‌سازد به دست می‌آیند. تحلیل مسیر صرفًا بر روی متغیرهای مشاهده شده قابل انجام است(لاورنس، گامست و گارینو؛ ترجمه پاشا شریفی و همکاران، 1391).

 

شروط ساختن مدل مفهومی

برای ساختن یک مدل در بحث تحلیل مسیر، ده شرط مطرح شده است که به کمک آنها، امکان تجزیه و تحلیل علّی فراهم می‌گردد. درده شرط موردبحث، هفت شرط اول مدل تئوریکی مناسبی را برای تجزیه و تحلیل و استنتاج علّی فراهم می‌سازد(منصور فر، 1388): 1. بیان رسمی تئوری در قالب مدل ساختاری 2. وجود منطق تئوریکی برای فرضیه‌های علّی 3. معین‌نمودن نظم علّی 4. مشخص‌نمودن جهت روابط علّی 5. نوشتن معادلات توابع 6. مشخص‌نمودن مرزهای مدل 7. ثبات مدل ساختاری 8. عملیاتی‌کردن متغیرها 9. تأیید تجربی معادلات کارکردی 10. برازش مدل ساختاری با داده‌های تجربی

 

اصول ترسیم نمودار مسیر

1. عدم وجود حلقه 2. عدم وجود مسیر رفت و برگشت بین متغیرها 3. حداکثر تعداد همبستگی های مجاز بین متغیرهای درونزا برابر با تعداد مسیرها در تحلیل مسیر یک متغیر ممکن است همزمان نقش متغیر مستقل و یا وابسته را ایفاء نماید. به عبارت دیگر یک متغیر در مدل علّی ممکن است نسبت به برخی متغیرها مستقل و نسبت به برخی دیگر وابسته باشد. برای جلوگیری از ابهام و سردرگمی به جای مستقل و وابسته از دو اصطلاح دیگر برای تعیین نوع متغیرها در روش تحلیل مسیر استفاده می شود(منصور فر، 1388).

 

متغیر های درونزا و برونزا

کلیه متغیرهای موجود در یک مدل و الگوی علی دارای دو نوع اصلی است. نوع اول متغیر برونزا است و نوع دوم متغیر درونزا نام دارد. متغیر برونزا متغیری است که هیچ اثری از سایر متغیرهای الگو و مدل طراحی شده نمی پذیرد. در حقیقت مقدار متغیر برونزا توسط سایر متغیرهای درون مدل تعیین نمی شود بلکه مقدار آن درخارج مدل تعیین می شود. متغیر درونزا (وابسته) متغیری است که از حداقل یک متغیر دیگر در مدل و الگوی طراحی شده اثر می پذیرد. مقدار متغیر درونزا توسط سایر متغیرهای درون مدل تعیین می شود. بنابراین بر اساس تعریف یک متغیر نمی تواند همزمان هم درونزا و هم برونزا باشد. از نظر نموداری متغیر برونزا متغیری است که هیچ فلشی به آن وارد نمی شود در حالیکه متغیر درونزا متغیری است که حداقل یک فلش به آن وارد می شود (لاورنس، گامست و گارینو؛ ترجمه پاشا شریفی و همکاران، 1391).

 

مسیر

مسیر در مدل علّی نشان دهنده اثر یک متغیر بر متغیر دیگر است. در تحلیل مسیر معمولا مسیر را با یک فلش جهت دار یک طرفه که ازمتغیر برونزا به متغیر مربوطه درونزا رسم شده است نمایش می دهند. نمایش Pij مسیر دارای یک نمایش ریاضی است که به صورت عمومی داده می شود. حرف i نشان گر متغیر برونز حرف jنشان گر متغیر درونزا است و همواره اصل j>I برقرار است به عبارت دیگر I متغیر اثر پذیر است و j اثر گذار برآن . پس مسیر فرضی ۴۱ pیعنی یک متغیر بر چهار متغیر موثر است یا این که متغیر یک متغیر برونزا و متغیرچهار متغیر درونزا است(منصور فر، 1388).

 

جملات خطا

جمله خطا نشان دهنده میزانی از واریانس متغیر درونزا است که از سوی متغیرهای موثر بر آن تبیین می گردد. بنابراین در یک مدل علّی به تعداد متغیرهای درونزا، جمله خطا وجود دارد. جمله خطا را معمولا با حرف e یا d نمایش می دهند.

 

طراحی مدل مسیر

محقق بر اساس تحقیقات قبلی مشابه و مرتبط اقدام به انتخاب متغیرهای و تعیین روابط علّی بین آنها بر اساس منطق تحلیلی و نظری می نماید. خروجی این مرحله ممکن است مجموعه ای از فرضیه های مرتبط و یکپارچه باشد که معمولا از طریق ترسیمی و یا ریاضی بیان می شود. در تحقیقات علوم اجتماعی مدلهای مفهومی معمولا به روش ترسیمی و نموداری بیان می شوند(منصور فر، 1388).

 

انواع مدلهای تحلیل مسیر

1. مدل متغیرهای مستقل : همان رگرسیون چندگانه است اما بین متغیرهای مستقل 2. همبستگی ترسیم نمی شود. 3. مدل همبسته : مدل همبسته همانند مدل مستقل است با این تفاوت که بین برخی متغیرهای مدل همبستگی وجود دارد. 4. مدلهای دارای متغیر میانجی : حداقل یک متغیر واسطه بین دو متغیر دیگر قرارمی گیرد. 5. مدلهای دارای متغیر تعدیل گر : یک متغیر بر ارتباط بین دو متغیر دیگر اثر تعدیل گر دارد. 6. مدلهای یک طرفه :جهت فلشها به یک سمت بوده و برگشت به عقب ندارد یعنی همه مسیرها به یک سوهستند. 7. مدلهای دوطرفه : جهت فلشها و مسیرها دارای حرکت رو به عقب بوده و یک حلقه درست می کند. این نوع مدلها در مطالعات علوم اجتماعی و جامعه شناسی چندان رایج نمی باشد(منصور فر، 1388) .

 

آزمون مدل مفهومی

برای آزمون مدل مفهومی می توان از رگرسیون در نرم افزار spss و معادلات ساختاری در نرم افزارهایی مانند .. AMOS ،LISREL استفاده نمود. در نرم افزار spss به تعداد متغیرهای درونزا باید از گزینه رگرسیون خطی چندگانه و یا ساده استفاده نمود. لیکن در نرم افزار amos مدل مفهومی تحقیق به صورت یکجا آزمون می شود(منصور فر، 1388).

 

انواع روابط بین متغیرها در نمودار تحلیل مسیر

دو راهی که یک متغیر پیش‌بینی‌کننده ممکن است بر یک متغیر وابسته تأثیر بگذارد. 1. اثر مستقیم: بیانگر یک اثر مستقیم متغیر x بر روی متغیر y است (x1 ® y ) 2. اثر غیر مستقیم: یک اثر غیرمستقیم متغیر x بر روی y از طریق یک متغیر پیش‌بینی‌کنندة دیگر.رابطه بین X و Y وقتى غیر مستقیم است که X علت Z است و Z نیز به نوبه خود در Y اثر دارد. بسیاری از پژوهشگران مایلند اثر کلی یک متغیر را بر متغیر دیگر محاسبه کنند این کار از طریق جمع اثر مستقیم با مجموع آثار غیرمستقیم آن به دست می‌آید. آثار غیرمستقیم از طریق حاصلضرب ضرائب هر مسیر محاسبه می‌شود: 3. اثر کاذب: رابطه بین X و Y وقتى کاذب است که Z علت هر دو متغیر X و Y باشد. 4. اثرات تحلیل نشده: رابطه بین دو متغیر وقتى تحلیل نشده است که هر دوى آنها برونزا بوده و بنابراین تبیین تغییر پذیرى بین آنها توسط مدل امکان پذیر نباشد(منصور فر، 1388).

 

بنیانگذاران آزمون تحلیل مسیر

تحلیل مسیر در سال 1918 توسط سیول رایت مطرح شد که تا سال 1920 مطالب بسیاری را در مورد آن نوشته است. و از آن زمان برای مدل سازی های پیچیده در زمینه روان شناسی، اقتصاد و جامعه شناسی به کار برده شد(دوگی، 2003).

 

نوع آزمون تحلیل مسیر (شرح علت پارامتریک ؛ ناپارمتریک و ...)

آزمون تحلیل مسیر جزء آزمون های پارامتریک محسوب می شود دلایل آن به شرح زیر می باشد: 1. هر یک از موارد مشاهده شده مستقل است، یعنی اینکه انتخاب یک مورد به انتخاب مورد دیگری وابسته نیست. 2. واریانس نمونه ها برابر یا تقریبا برابر است. 3. توصیف متغیرها براساس مقیاس فاصله ای یا نسبی انجام می گیرد. 4. توزیع نمره ها در جامعه نرمال (بهنجار) یا نزدیک به توزیع بهنجار است(پاشا شریفی و نجفی زند، 1380).

 

شرایط استفاده از آزمون تحلیل مسیر (در مقیاس اسمی، داده های ترتیبی و ..)

برخی از مفروضات به کار گیری تحلیل مسیر به شرح زیر می باشد: 1. کالین (1989) توصیه می کند که به ازای هر پارامتر( نه متغیر) در مدل حداقل 10 مورد به حجم نمونه اضافه نمود. در نظر گرفتن نسبت ۲۰ نمونه برای هر پارامتر بسیار مطلوبست. 2. مقیاس فاصله ای و نسبتی بودن برای متعیرهای مدل. اگر چه در مطالعات علوم اجتماعی از طیف لیکرت به شدت استفاده می شود و این مقیاس رتبه ای است لیکن بسیاری از محققان مقیاس لیکرت با اندک تسامح ، مقیاس فاصله ای در نظر می گیرند. 3. وجود رابطه خطی بین متغیرهای پیش بین با متغیر وابسته 4. غیر همبسته بودن جملات خطای متغیرها . 5. نرمال بودن داده ها و مشخص کردن آن با آزمون 6. عدم وجود همخطی چندگانه : همخطی بودن چندگانه زمان بروز می یابد که بین حداقل دو متغیر مستقل همبستگی بالایی وجود داشته باشد. 7. تک بودن متغیرها : یک متغیر از ترکیب دو متغیر فرعی ساخته شده باشد و متغیرهای فرعی دارای ارتباطات دارای علامت مشابه با سایر متغیرها باشد. 8. تجزیه همبستگی : همبستگی = اثرات مستقیم + اثرات غیرمستقیم(منصور فر، 1388).

 

کاربرد آزمون تحلیل مسیر

آزمون تحلیل مسیر امکان آزمون روابط علی بین دو یا چند متغیر را فراهم می کند، که ممکن به صورت مستقل، وابسته، گسسته یا پیوسته، پنهان یا آشکار و یا هر دو در یک معادله خطی به کار روند(منصور فر، 1388).

 

حل مثال با نرم افزار spss

به منظور بررسی رابطه بین سرمایه روانشناختی و مشغولیت تحصیلی با میانجیگری انگیزه پیشرفت در دانش آموزان دختر پايه اول متوسطه پژوهشی انجام گرفت که تعداد 150 دانش آموز دختر پایه اول متوسطه به عنوان نمونه مورد پژوهش انتخاب شدند و فرضیه های زیر مورد آزمون قرار گرفت: فرضیه 1. سرمایه روانشناختی بر انگیزه پیشرفت اثر مثبت دارد. فرضیه 2. سرمایه روانشناختی بر مشغولیت تحصیلی اثر مثبت دارد. فرضیه 3. انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی اثر مثبت دارد. فرضیه 4. سرمایه روانشناختی از طریق انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی اثر مثبت دارد. این روابط در الگوی پیشنهادی حاضر در نمودار 1 نشان داده شده اند.

آموزش روش تحلیل مسیر در spss

 

همانگونه که مندرجات جدول 1 نشان می دهد، میانگین و انحراف معیار آزمودنی های کل نمونه (150) به ترتیب در سرمایه روانشناختی (96/155) و (57/25)، انگیزه پیشرفت (83/75) و (77/7) و مشغولیت تحصیلی (73/288) و (09/39) است.

میانگین و انحراف معیار هر یک از خرده مقیاس های مکنون به تفصیل در جدول 1 ارائه شده است.

آموزش روش تحلیل مسیر در spss

 

ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش در جدول 2 نشان داده شده است.

آموزش روش تحلیل مسیر در spss

 

همانطور که مندرجات جدول 2 نشان می دهد، همه روابط همبستگی بین متغیرها در سطح 01/0 معنی دار هستند. این تحلیل های همبستگی بینشی در خصوص روابط دومتغیری بین متغیرهای پژوهش را فراهم می‌کنند.

جهت آزمودن همزمان انگاره روابط مفروض در پژوهش حاضر، روش الگویابی معادلات ساختاری (SEM) اعمال گردیده است. نمودار 2 الگوی نهایی پژوهش حاضر و ضرایب مسیر در میان متغیرها را گزارش می دهد.

آموزش روش تحلیل مسیر در spss

 

جدول 3 الگوی ساختاری، مسیرها و ضرایب استاندارد آن ها در الگوی نهایی پژوهش حاضر را نشان می دهد. جدول 3 نشان می دهد که همه ضرایب مسیرهای مستقیم در الگوی نهایی معنی دار هستند.

آموزش روش تحلیل مسیر در spss

 

یافته های مربوط به فرضیه های الگوی پیشنهادی

در این بخش ابتدا مسیرهای مستقیم الگو و سپس یافته های مربوط به مسیرهای غیرمستقیم (واسطه ای) گزارش می شوند.

 

مسیرهای مستقیم الگوی پیشنهادی

یافته های مربوط به فرضیه های مستقیم الگوی پیشنهادی با توجه به مندرجات جدول 3 مورد بررسی قرار می گیرند:

فرضیه 1. سرمایه روانشناختی بر انگیزه پیشرفت اثر مثبت دارد. سرمایه روانشناختی + انگیزه پیشرفت با استناد به جدول شماره 3 ضریب مسیر سرمایه روانشناختی به انگیزه پیشرفت معنی‌دار می باشد (255/0 =β، 003/0 =Ƥ(. این یافته، فرضیه 1 را تأیید می کند.

فرضیه 2. سرمایه روانشناختی بر مشغولیت تحصیلی اثر مثبت دارد. سرمایه روانشناختی + مشغولیت تحصیلی با استناد به جدول شماره 3 ضریب مسیر سرمایه روانشناختی به مشغولیت تحصیلی معنی دار می‌باشد (799/0 =β، 0001/0 =Ƥ(. این یافته، فرضیه 2 را تأیید می کند.

فرضیه 3. انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی اثر مثبت دارد. انگیزه پیشرفت + مشغولیت تحصیلی با استناد به جدول شماره 3 ضریب مسیر انگیزه پیشرفت به مشغولیت تحصیلی معنی دار می باشد (212/0 =β، 004/0 =Ƥ(. این یافته، فرضیه 3 را تأیید می کند.

 

مسیرهای غیرمستقیم الگوی پیشنهادی

با توجه به مسیرهای غیرمستقیم بررسی شده در فصل سوم به بررسی روابط میانجی گری متغیرهای الگوی پیشنهادی در پژوهش حاضر پرداخته می شود.

 

یافته های مربوط به روابط واسطه ای متغیرهای الگوی پیشنهادی

در این بخش نتایج حاصل از آزمون فرضیه های مربوط به مسیرهای غیرمستقیم و اثرهای واسطه-ای ارائه خواهند شد. در این پژوهش، 1 فرضیه مبنی بر وجود روابط غیرمستقیم است.

فرضیه 4. سرمایه روانشناختی از طریق انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی اثر مثبت غیرمستقیم دارد.

برای تعیین معنی داری روابط واسطه ای، از بوت استراپ استفاده شده است. جدول 4 نتایج حاصل از بوت استراپ در برنامه ماکرو، پریچر و هیز (2008) را در رابطه سرمایه روانشناختی و مشغولیت تحصیلی با میانجی گری انگیزه پیشرفت نشان می دهد.

آموزش روش تحلیل مسیر در spss

 

مطابق با جدول 4 حد پایین فاصله اطمینان برای انگیزه پیشرفت به عنوان متغیر میانجی بین سرمایه روانشناختی و مشغولیت تحصیلی (0276/0) و حد بالای آن (1766/0) است.

سطح اطمینان برای این فاصله اطمینان 95 و تعداد نمونه گیری مجدد بوت استراپ 5000 است. با توجه به اینکه صفر بیرون از این فاصله اطمینان قرار می گیرد، این رابطه واسطه ای معنی دار بوده و فرضیه 4 تأیید می شود.

منابع

...

 


 

 

برای دریافت متن کامل این مقاله آموزشی بسته آموزش تحلیل آماری با spss را تهیه کنید:

شما با این بسته می توانید تحلیل آماری با spss و amos را کامل و آسان بیاموزید

و قطعا قادر می شوید کارهای آماری را حودتان انجام دهید

چگونه؟

بسته آموزشی تجزیه تحلیل آماری با SPSS و AMOS

از صفر تا صد آموزش  spss

آموزش مباحث اساسی AMOS

آموزش به زبان ساده ، موضوعی و گام به گام همراه با تصویر

33 پکیج (1378 صفحه تصویری)+ به همراه همه مقالات آموزشی این سایت درباره spss

لطفا و خواهشا برای سوال های آماری و رفع اشکال تماس نگیرید

هر آنچه لازم باشد در این بسته آموزشی آمده است.

 


انتخاب جدیدترین موضوعات پایان نامه روانشناسی، مشاوره و علوم تربیتی و انجام تخصصی پروپوزال(دانلود نمونه کار پروپوزال)::

شماره تماس: 09011853901
جهت ارسال سریع پیام در پیام رسان های زیر نام هر یک را لمس کنید.