انواع متغیرهای تحقیق در پروپوزال و پایان نامه نویسی

انواع متغیرهای تحقیق در پروپوزال و پایان نامه نویسی مطلبی است که در این بخش بدان خواهیم پرداخت. متغیرهای تحقیق در بخش های مختلف پروپوزال و پایان نامه نویسی و تحلیل آماری به کار محقق می آید.

انواع متغیر های تحقیق :

در اینجا برای فهم بهتر موضوع، ابتدا به تعریف مفهوم و متغیر و در نهایت انواع متغیر های تحقیق می پردازیم:

- مفهوم : ساده ترین تعریف و یا استنباطمان از یک شیء یک عقیده، یک شخص و .... است.

مفهوم، در واقع امر انتزاعی حاصل از موارد مشاهده است.

مفاهیم معمولا از یک یا دو لغت تشکیل می شوند که برای انتقال منظور به کار می روند. هر مفهومی باید دو ویژگی داشته باشد:

1- جامع و مانع باشد.

2- حتی الامکان با ساده ترین لغات بیان شود.

لذا، مفهومی که می سازیم باید از جمیع جهات قابلیت کاربرد داشته باشد.

- متغیر : مفهومی است که دو یا چند ارزش کمی یا کیفی به خود گرفته است.

در واقع، متغیر چیزی است که تغییر می کند.

بعضی از متغیر ها دو ارزش می طلبند.

متغیر های مورد پژوهش را باید از فرضیه ها استخراج نمود.

در سوالات یا فرضیه های یک متغیره، چون برآورد یک خصیصه مدنظر می باشد و تاثیر و تاثرات متغیر ها مورد نظر نیست، لذا؛ برای متغیر ها طبقه بندی خاصی وجود ندارد.

اما در متغیر های مستقل، وابسته، تعدی کننده، کنترل و مداخله گر را شناسایی کرده و آنها را از یکدیگر تفکیک نماید .

در ذیل، به بررسی انواع متغر ها بر اساس نقشی که در تحقیق دارند، پرداخته می شود.

طبقه بندی متغیر ها بر اساس نقش آنها در پژوهش :

متغیر مستقل در هر فرضیه، متغیر مستقل، متغیری است که بر روی متغیر دیگری تاثیر می گذارد.

بنابراین، مستقل، متغیر علت می باشد و به طور طبیعی در بررسی رابطه بین متغیر ها، متغیر مستقل از قبل وجود دارد که با تغییرات خود موجب تغییر در متغیری می شود که وابسته نام دارد.

پس:

الف-متغیر مستقل، متغیری است که از قبل وجود دارد.

ب-متغیر مستقل، در آزمایش ها، متغیری است که در کنترل پژوهش گر است، می تواند آنرا وارد فرآیند آزمایش کند، از فرآیند آزمایش خارج کند و یا مقدار آنرا تغییر دهد.

ج-متغیر مستقل، متغیری است که محقق از قبل با آن و تغییرات آن آشنایی دارد.

د-متغیر مستقل، نقش معیین کننده دارد.

ه-متغیر مستقل، در فرایند محرک و پاسخ، نقش محرک را دارد. معمولا علامت آن در معادلات (خصوصا معادلات رگرسیونی) به صورت x است.

متغیر وابسته معمولا در تحقیقات، مطالعه ی محقق بر روی متغیر وابسته متمرکز می باشد.

به عبارت دیگر، در عمل و در مرحله برخورد با مسأله، پژوهشگر مشاهده می کند که متغیری تغییر می کند، اما نمی داند علت این تغییر یا علت این تغییر چیست و نیز قادر نیست این تغییرات را پیش بینی کند.

بنابراین، متغیر وابسته متغیری است که تغییرات آن وابسته به متغیر مستقل می باشد و حالت معمولی دارد.

به طور خلاصه:

الف-معمولا در هر تحقیقی، محقق با یک متغیر وابسته و حداقل یک متغیر مستقل سروکار دارد.

ب-محقق از آغاز با تغییرات متغیر وابسته آشنا نیست، بلکه شرایط پژوهش را از آن روی فراهم کرده است که این تغییرات را مطالعه کند.

ج-متغیر وابسته در تحقیقات، نقش پیش بینی شونده را دارد.

د-متغیر وابسته در فرایند محرک و پاسخ، نقش پاسخ یا برون داد را بر عهده دارد.

ه-معمولا متغیر وابسته در عنوان تحقیق می آید.

و- معمولا علامت آن در معادلات (خصوصا معادلات رگرسونی) به صورت y است.

متغیر تعدیل کننده متغیر تعدیل کننده، متغیر مستقلی است که نقش ثانویه دارد و محقق مایل است اثر آن را در فرایند آزمون فرضیه، در کنار متغیر مستقل، مطالعه کند.

در صورت بندی فرضیه، متغییر تعدیل کننده همانند متغیر های مستقل و وابسته نام برده می شود .

در واقع، متغیر تعدیل کننده، دومین متغیر مستقل و متغیر وابسته، انتخاب شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

متغیر کنترل

منظور از متغیر کنترل شده، متغیری است که در جریان تحقیق مورد کنترل قرار می گیرد.

به عبارت دیگر، گاهی اوقات متغیرهایی یافت می شوند که تأثیر برخی از آنها در تعیین رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته، باید خنثی ویا ثابت نگاه داشته شود. این متغیرها، متغیرهای کنترل نامیده می شوند.

بنابر این، متغیرهای کنترل، به عواملی گفته می شوند که تأثیر آنها بر متغیر وابسته توسط پژوهشگر خنثی یا حذف می شود.

اما در شرایطی که تأثیر متغیر کنترل خنثی یا حذف می شود، تأثیر متغیر تعدیل کننده مورد مطالعه قرار می گیرد.

از متغیر کنترل، عمدتا در تحقیقاتی که دو گروه آزمایش و گواه داریم، استفاده می کنیم.

متغیر مداخله گر

اغلب متغیر های مستقل مستقیما بر متغیر وابسته اثر نمی گذارند، بلکه متغیر های واسطه ای وجود دارند که خط ارتباط بین متغیر مستقل و متغیر وابسته را کامل می کنند.

برخی از محققین، متغیر واسطه را متغیر نهفته نیز نامگذاری کرده اند.

زیرا به صورت یک ویژگی مشاهده نشده ای است که پایه و اساس متغیر های مشاهده شده فرض می شود.

این اصطلاح به منظور توجیه و تبیین فرآیند های ذهنی و درونی که مستقیما مشاهده پذیر نیست،اما رفتار رابه موقع تبیین می کنند، ایجاد شده است.

در مجموع، متغیر های مستقل، وابسته، تعدیل کننده و کنترل، متغیر های عینی و واقعی هستند و محقق می تواند آنها را مشاهده، اندازه گیری و دست کاری کند.

اما گاهی اوقات در تحقیق با متغیر هایی سروکار داریم که هیچ یک از ان ویژگی ها را ندارند.

این متغیر ها که به متغیر های مزاحم معروف اند؛ مشاهده، اندازه گیری و دست کاری نیستند. بنابراین، تأثیر آنها بر رویداد های قابل مشاهده باید از طریق تأثیر متغیر های مستقل و تعدیل کننده مشخص شود.

طبقه بندی متغیر ها بر اساس گسسته و پیوسته

متغیر گسسته می تواند اعداد یا ارزش هایی را که مشخص کننده یک وجه مشخص و معین از یک مقیاس هستند، به خود اختصاص دهد .

به عبارت دیگر، متغیری است که در آن افراد بر حسب داشتن یا نداشتن صفت طبقه بند می شوند.

متغیر های گسسته به صورت دو وجهی یا چند وجهی هستند.

دو وجهی از قبیل جنس (مرد یا زن) و چند وجهی مانند محل تولد (تهران، اصفهان، ....) برای تشخیص این متغیر ها در تحقیقات (خصوصا تحقیقات پیمایشی) از اعداد استفاده می شود و این اعداد، معنی مقداری (یعنی کمتر یا بیشتر) را ندارند بلکه صرفا جهت تمیز بکار می روند.

متغیر پیوسته، متغیری است که بین دو واحد آن نقطه یا ارزشی را می توان انتخاب کرد.

در این متغیر درجات اندازه گیری وجود دارد و دقت وسیله اندازه گیری تعداد این درجات را تعیین می کند.

طبقه بندی متغیر ها بر اساس ارزش یا وجه

متغیر ها بر اساس تعداد ارزش ها یا عدد هایی که به آنها اختصاص داده می شود، به دو دسته تقسیم می شوند:

الف) دو ارزشی ( یا دو بخشی) مثل جنس که دارای دو ارزش زن و مرد است.

ب)چند ارزشی مثل هوش یا تحصیلات که دارای درجات مختلفی هستند و به هر یک از درجات آنها می توان عدد یا ارزش معینی را اختصاص داد.

طبقه بندی متغیر ها بر اساس سطح سنجش (کیفی و کمی)

بر این اساس، متغیر ها به چهار دسته اسمی، رتبه ای (ترتیبی)، فاصله ای و نسبی تقسیم می شوند.

متغیر های اسمی و ترتیبی جزو متغیر های کیفی محسوب می شوند و برای سنجش آنها از آزمون های ناپارامتری استفاده می شود.

اما متغیر های فاصله ای و نبسی جزو متغیر های کمی محسوب می شده و برای سنجش آنها از آزمون های پارامتری استفاده می شود.

با توجه به چهار مقیاس فوق، می توان دو نوع داده را از همدیگر تفکیک نمود که برای تحلیل هر یک از آنها نیازمند آزمون های متناسب با آنها می باشیم:

1- داده های پارامتری:

داده هایی هستند که:

اولا، اجزا یا فاصله های بین واحد های سازنده کمیت آنها با هم برابرند. یعنی با مقیاس نسبی یا فاصله ای اندازه گیری شده اند.

ثانیا، توزیع آنها در یک جامعه آماری، نرمال یا نزدیک نرمال است.

2- داده های ناپارامتری:

در این داده ها، فرضیه نرمال یا بهنجار بودن توزیع داده ها برقرار نبوده و اجزاء یا فاصله کمیت ها برابر نیستند.

بدین ترتیب، کمیت هایی که دارای مقیاس های اسمی و رتبه ای باشند، داده های ناپارامتری تلقی می شوند.