بخش هایی از فصل پنجم این پایان نامه:
مقدمه:
در این فصل با توجه به یافته های تحقیق به بحث و تفسیر پیرامون فرضیه های پژوهش، محدودیت ها و در پایان به ارائه پیشنهادات پرداخته شده است. خلاصه پژوهش: این مطالعه به بررسی تأثیر آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر نشانگان نارسایی توجه- بیش فعالی کودکان و سلامت روان مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- نارسایی توجه پرداخته است.
نتایج این مطالعه نشان داد حضور مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کمبود توجه در جلسات آموزش شیوه های صحیح مدیریت رفتار موجب کاهش نشانگان افسردگی، اختلال در کارکرد اجتماعی و اختلال جسمانی مادران و همچنین کاهش نشانگان اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی کودکان می گردد. بحث و نتیجه گیری: فرضیه اول پژوهش: آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر سلامت روان مادران تأثیر معنی داری دارد.
یافته های این مطالعه نشان داد که قبل از مداخله آموزشی در میانگین نمره سلامت عمومی بین گروههای آزمایش و كنترل اختلاف معنی داری وجود ندارد ولی بعد از مداخله آموزشی بین گروههای آزمایش و كنترل اختلاف معنی داری مشاهده گردید كه می تواند به علت مشارکت مادران در كلاس آموزش مدیریت رفتاری باشد. به عبارت دیگر، میانگین نمرات سلامت عمومی در گروه آزمایش بطور چشمگیری نسبت به گروه کنترل در پس-آزمون کاهش یافت.
بنابراین آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران با رویکرد شناختی ـ رفتاری در افزایش سلامت عمومی آنان موثر است. این یافته ها با نظرات ادموند (2003) که معتقد است جلسات آموزش خانواده تاثیر معناداری بر سلامت روانی مادارن دارد، همخوانی دارد. همچنین با نتایج پژوهش های آبرامو و تینر(2001)، آناستاپولوس (1993)، زوبریک (2001)، دین و همکاران (2003)، راجرز و همکاران (2003)، بارلو و همکاران (2004)، دنفورث و همکاران (2004)، ساندرز و همکاران (2007)، درتزک و همکاران (2009) و اسپیجکرز و همکاران (2010) همخوانی دارد.
این مطالعات نشان داده اند که آموزش مدیریت رفتاری مادران، مشکلات روانی و اجتماعی مادران کودکان دارای مشکلات رفتاری را کاهش داده و در حفظ سلامت روان مادران موثر بوده است. والدینی که کودکان دچار یا در خطر مشکلات رفتاری – هیجانی هستند، اغلب کمتر به نقش والدگری خود اطمینان دارند و می دانند که روش کنونی آنها در کنترل فرزندشان موثر نیست و بنابراین مشتاق آموختن مهارتهای جدید می باشند (ساندرز، 2002).
همسو با نتایج این مطالعه، کوهن و کارتر (2006) نشان دادند که آموزش فرزندپروری مثبت و ارائه شیوه های صحیح مدیریت رفتار به مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی-کمبود توجه، موجب کاهش اضطراب، افسردگی، استرس والدگری، افزایش عزت نفس و احساس مثبت مادران نسبت به نقش خود می شود. در تبیین چگونگی این نتایج لازم است این واقعیت را در نظرداشته باشیم که مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کمبود توجه، از احساس تنهایی که یکی از عناصر افسردگی است و عدم کنترل روی موقعیت که از نشانه های اصلی اضطراب است رنج می-برند.
شیوه های صحیح مدیریت و حضور در کارگاه آموزشی باعث ایجاد همدلی جمعی در مادران شده، به رفتار آنها کمک می کند تا متوجه شوند این مشکل تنها مختص آنها نیست، در نتیجه احساس تنهایی کاذب در آنها کمترمی شود. 1 در کارگاه آموزشی این پژوهش تلاش شد که با آموزش مدیریت رفتار از جمله اقتصاد ژتونی احساس کنترل موقعیت ها در مادران افزایش یابد.
با بالا بردن دانش عمومی گروه نمونه در باره اختلال بیش فعالی _ کمبود توجه و هشیارکردن آنها نسبت به تأثیر این اختلال بر زندگی خانوادگی و شخصی، تصحیح اطلاعات غلط در باره اختلال، تغییر سوگیری های منفی نسبت به درمانگری های دارویی و حمایت از کودکان و خانواده آنها و تفهیم این امر که آنها با مشکلاتشان تنها نیستند، از فشارهای روانی مادران کاسته شد، علاوه برآن به گروه نمونه آموزش داده شد که چگونه تعامل های مثبت با کودکانشان را افزایش داده، از تعارض ها بکاهند و از روش های نامناسب فرزندپروری بپرهیزند.
یافته های این مطالعه از آن حکایت دارد که این آموزش به طور معناداری در کاهش افسردگی و اضطراب مادران تأثیرگذار بوده است. از آنجا که در مطالعه حاضر، آموزش شیوه های صحیح مدیریت رفتار در ارتقای سلامت روان مادران و کاهش اضطراب و افسردگی مؤثر بوده است، به نظر می رسد با به کارگیری روش های رفتاری، می توان در جهت ارتقای بهداشت روان خانواده های کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کمبود توجه گامی مؤثر و مثبت برداشت.
با عنایت به نتایج مطالعات پیشین و مطالعه حاضر می توان نتیجه گرفت که آموزش شیوه های صحیح مدیریت رفتار گامی مؤثر در جهت ارتقای سلامت روان والدین به ویژه مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کمبود توجه است.
فرضیه دوم پژوهش: آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر نشانگان اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی کودکان تأثیر معنی داری دارد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد آموزش مدیریت رفتاری کودکان به مادران بر کاهش نشانگان اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی کودکان به طور معنی داری مؤثر است. این یافته ها با نتایج مطالعات پیشین برای مثال، پیسترمن و همکاران، 1992، روشن بین و همکاران، 2007، حبیبی و همکاران، 2005، اریکان و همکاران، 2005) همخوان است. مطالعات اخیر در یافته های خود به اثربخش بودن برنامه های آموزش والدین در بهبود روابط والدین و كودكان با اختلال بیش فعالی-نارسایی توجه اشاره كرده اند.
این مطالعه برخلاف نتایج مطالعاتی همچون قشنگ (2003) و هچمن (2000) می-باشد. به عنوان مثال از دلایل احتمالی عدم اثربخشی برنامه آموزش والدین در مطالعه آنان، می توان به تفاوت های روش شناختی اشاره نمود. متفاوت بودن نوع برنامه مداخله، احتمالاً عدم تكمیل تمامی جلسات مداخله، و مدت جلسات از موارد تمایز مطالعه آنان با پژوهش حاضر بوده است. مطالعه ی حاضر نیز نشان داد كه مادران آموزش دیده كاهش مشخص و معنی داری را در حوزه های پرفعالیتی، كم توجهی، تكانشگری و نافرمانی در كودكان خود نسبت به ابتدای مطالعه در مقایسه با گروه شاهد گزارش نمودند .
بر اساس شواهد علمی موجود مداخلات روان شناختی بر نشانگان اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی كه شامل بیش فعالی، علایم مركزی و اصلی كم توجهی و تكانشگری می باشد تأثیر مثبتی دارد . در مطالعه ی حاضر تغییر مشخص و معنی دار كودكان را در حوزه های مذكور می توان به تأثیر آموزش ها بر روی بهبود تعاملات مادر كودك، تغییر نگرش والدین نسبت به رفتارهای كودك و شناخت مشكلات آنان، مدیریت صحیح تر والدین در زمینه ی اداره ی بیش فعالی فرزندان، نحوه ی آموزش به كودك برای مهار رفتار های نامناسب و به موقع و مناسب بودن تذكرات، پاداش ها و تنبیهات نسبت داد.
بهبود معنی دار در مشكلات ناشی از كم توجهی كودك می تواند مرهون افزایش توانایی مادر در زمینه ی ایجاد انگیزه بیشتر در كودك برای انجام تكالیف درسی و دادن پاداش های به جا و متناسب به او برای انجام فعالیت های همراه با توجه كافی باشد. فرضیه های فرعی پژوهش فرضیه فرعی اول: آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر ابعاد سلامت روان (نشانگان جسمانی، اضطراب، افسردگی و اختلال در کارکرد اجتماعی) مادران تأثیر دارد. نتایج پژوهش نشان داد نمره های علائم جسمانی، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی در گروه آزمایش به صورت معناداری كمتر از نمره های گروه كنترل است.
با توجه به بالا بودن میزان این تأثیر می توان نتیجه گرفت كه آموزش مدیریت رفتاری کودکان به مادران به صورت معناداری علائم جسمانی، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی را در گروه آزمایش كاهش داده است ولی در نشانگان اضطراب بین دو گروه تفاوتی مشاهده نشد. این یافته با نتایج پژوهش های قبلی همخوانی دارد ( برای مثال، کوهن و کارتر، 2006، دانفورت و همکاران، 1991، شیچت من و گیلات، 2007، هرشل و همکاران، 2002، ساندرز و همکاران، 2002، گاستیس، 2006). همسو با نتایج این مطالعه، کوهن و کارتر (2006) نشان دادند که آموزش فرزندپروری مثبت و ارائه شیوه های صحیح مدیریت رفتار به مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی-کمبود توجه، موجب کاهش اضطراب، افسردگی، استرس والدگری، افزایش احساس مثبت مادران نسبت به نقش خود می شود.
در همین راستا شیچت من و گیلات (2005) در مطالعه خود روی والدین کودکان مبتلا به اختلال های رفتاری و ناتوانی یادگیری نشان دادند که آموزش شیوه های صحیح مدیریت رفتار به والدین به طور معناداری، استرس و اضطراب والدین را کاهش می دهد. همچنین پژوهش دانفورت و همکاران (1991) نشان داد که ترکیب دارودرمانی و رفتاردرمانی روی کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی- کمبود توجه و والدینشان موجب کاهش تعاملهای منفی والد- کودك می شود هرشل و همکاران (2002) نیز با مطالعه ای روی والدین کودکان 2 تا 6 ساله دارای مشکلات رفتاری و عاطفی نشان دادند که آموزش شیوه-های صحیح مدیریت رفتار به والدین این کودکان، موجب تعامل های مثبت والد و کودك، افزایش عزت نفس و کاهش اضطراب والدین می شود. در راستای مطالعات بالا پژوهش ساندرز و همکاران (2004) نیز با مطالعه روی 69 مادر دارای کودکان مبتلا به اختلالهای رفتاری نشان داد آموزش شیوه های صحیح مدیریت رفتار به مادران دارای کودکان مبتلا به اختلال های رفتاری موجب افزایش احساس لیاقت در مادران و کاهش افسردگی و تنیدگی آنان میشود.
همچنین در پژوهش لاو و استوکر (2005) با مطالعه ای روی 136 کودك مبتلا به اختلالهای رفتاری و والدینشان متوجه شدند که افسردگی والدین، تعارضهای زناشویی، اختلالهای رفتاری فرزندان و تعامل مخرب والد و کودك با همدیگر ارتباطی مثبت دارند و برنامه های فرزندپروری مثبت، موجب بهبود والدگری، کاهش افسردگی و مشکلات رفتاری کودکان می شود. در پژوهشی دیگر، تهرانیدوست، شهریور، محمودی و علاقبندراد (1387) تأثیر آموزش تربیت سازنده روی والدین کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کمبود توجه را مورد بررسی قرار دادند. این پژوهش روی 120 نفر از مادران شاغل در واحدهای مختلف دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد.
آموزش روشهای تربیت سازنده طی هشت جلسه 2ساعته ارائه شد. تحلیل نتایج نشان داد که تفاوت مشاهده شده در شاخصهای افسردگی، اضطراب و فشار روانی مادران پس از دوره آموزشی در مقایسه با پیش از آن معنی دار بود و محققان نتیجه گرفتند که برنامه تربیت سازنده می تواند در بهبود عملکرد والدین در زمینه-های مختلف مؤثر باشند. همچنین سونگا- برک و همکاران (2001) دریافتند که آموزش شیوه های صحیح مدیریت رفتار، موجب افزایش خودباوری و احساس کفایت والدین در مدیریت رفتارهای کودکانشان می شود. نظر به اینکه سطح بالای خودباوری در مادر تحت تأثیر حساس بودن، گرمی عاطفی و مسئولیت پذیری وی است، این ویژگی به مثابه عاملی حمایتی در برابر مشکلات رفتاری کودك باعث افزایش اعتماد به نفس، بهبود عملکرد اجتماعی و تحصیلی و نیز کاهش افسردگی و اضطراب می شود.
در تبیین چگونگی این نتایج لازم است این واقعیت را در نظر داشته باشیم که مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش-فعالی- کمبود توجه، از احساس تنهایی که یکی از عناصر افسردگی است، رنج می برند. حضور در کارگاه آموزشی شیوه های صحیح مدیریت باعث ایجاد همدلی جمعی در مادران شده، به رفتار آنها کمک می کند تا متوجه شوند این مشکل تنها مختص آنها نیست، درنتیجه احساس تنهایی کاذب در آنها کمتر می شود.
فرضیه فرعی دوم: آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر نشانگان اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی (بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری) کودکان تأثیر دارد. نتایج پژوهش نشان داد نمره های خرده مقیاس های نشانگان در پس آزمون (بی توجهی، بیش فعالی) در گروه آزمایش به صورت معناداری كمتر از نمره های گروه كنترل است ولی تفاوت معنی داری در خرده مقیاس تکانشگری بین دو گروه در پس آزمون یافت نشد .
این نتایج با یافته های ( پسترمن و همکاران، 1992، روشن بین، و همکاران، 2007 ) همخوانی دارد. مطالعات اخیر در یافته های خود به اثربخش بودن برنامه های آموزش والدین در بهبود روابط والدین و كودكان با اختلال بیش فعالی- نارسایی توجه اشاره كرده اند. نتایج پژوهش هایی كه به بررسی خانواده های دارای كودك مبتلا به اختلال بیش فعالی- نارسایی توجه پرداخته اند. مبین آن است كه تعاملات بین والدین و كودكان مبتلا، ماهیت مختل دارد. یكی از عوامل و مفروضه های به وجود آمدن تعارض والد- كودك، ضعف مهارت والدین در نحوه برخورد با این كودكان در نظر گرفته شده است كه می توان با آموزش والدین و استفاده از روش ها و فنون رفتاری مناسب، وقوع روابط تعارض آمیز را در زمینه های جسمان ی و عاطفی كودكان كاهش داد.
بنابراین، یكی دیگر از دلایل احتمالی بهبود روابط مادر- كودك را می توان به اقدامات آموزشی و تمرین هایی نسبت داد كه مادران در طول جلسات مداخله ، خود را متعهد به انجام آنها می دانستند. به این ترتیب، توجه مادران بیشتر صرف برقراری ارتباط مناسب تر با كودك می شد و متعاقباً میزان استرس ناشی از تحمل رفتارهای كودك كاهش می یافت و چرخه معیوب رابطه مادر- كودك به بهبودی می گرایید (روشن بین و همکاران، 2007) از سوی دیگر، انتظار می رود كه به دنبال افزایش اطلاعات و آگاهی مادران در خصوص اختلال بیش فعالی- نارسایی توجه ، در نگرش و متعاقباً رفتار آنها با كودكان تغییراتی ایجاد می شود که اگرچه، هنوز پذیرش و درك ویژگی ها و رفتارهای كودكان از سوی مادران دشوار است، مادران پس از شركت در جلسات مداخله راحت تر می توانستند رفتار كودك خود را تبیین كنند و به احتمال كمتری رفتار وی را ناشی از لجبازی و نافرمانی عمدی كودك در نظر می گرفتند.
به سخن دیگر، به نظر می رسد كه در طی جلسات مداخله ای ، اسنادهای نادرست مادران اصلاح شده اند كه استناد به این تبیین، نیازمند بررسی های عمیق تر در خصوص اسنادهای مادران می باشد. یكی دیگر از دلایل مهم اثربخش بودن مداخله ، این نكته است كه كودكان با بیش فعالی/ نارسایی توجه اغلب قادر به تكمیل فعالیت های معمولی (مثلاً آماده شدن برای رفتن به مدرسه، انجام تكالیف خانگی، تمیز و مرتب كردن اتاق) نیستند.
در واقع، ناتوانی آنها باعث می شود كه مادران زمان قابل ملاحظه ای را به نظارت بر فعالیت های كودكان اختصاص دهند. در این زمان ممكن است فشار افزایش یابد. اما هنگامی كه توانایی كودكان برای تكمیل كردن فعالیت های معمولی افزایش می یابد و عملكرد آنان به دلیل كاهش نشانه های بیش فعال ی/ نارسایی توجه در خانه و مدرسه بهبود پیدا می كند و به طور كلی هنگامی كه مشكلات رفتاری كودكان كاهش و اطاعت از دستورات مادران، افزایش می یابد، مادران به میزان كمتر ی، فشار و تنش را احساس می كنند.
در چنین شرایطی، تعارض خانوادگی كم می شود و روابط آشفته مادر - كودك بهبود می یابد. یكی از دلایل احتمالی این نكته است كه برنامه های گروهی آموزش والدین، آگاهی و دانش آنها را در زمینه ماهیت اختلال، انواع فرعی آن و شیوه های درمانی اختلال افزایش داده است. با توجه به ارائه آموزش های لازم در خصوص روش های كنترل و مدیریت كودك، درگیری بین مادر- كودك كاهش یافته است.
محدودیت های پژوهش
1- به سبب دسترسی بیشتر و آسانتر، تنها مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کمبود توجه در این مطالعه شرکت کردند. توصیه می شود در پژوهش های آتی، به منظور ارتقای سلامت روان خانواده، پدران نیز در چنین مطالعه ای شرکت داده شوند.
2- دشورای دسترسی به پاسخگویان و جلب رضایت آنان جهت تکمیل پرسشنامه ها نیز از محدودیتهای این پژوهش به حساب می آید.
3- عدم وجود آزمون پیگیری، اصولأ برای بررسی تأثیر دراز مدت اثر مداخله بر روی آزمودنی ها، انجام آزمون های پیگیری ضروری است ولی در این پژوهش آزمون پیگیری به دلیل محدودیت زمانی اجرا نشده است. پیشنهاد می شود که در مطالعات بعدی، اجرای آزمون با فاصله بیشتری صورتگیرد تا پایداری تأثیر جلسات آموزشی در نظرگرفته شوند.
4- از محدودیت های دیگر پژوهش حاضر می توان به استفاده صرف از فرم خود گزارش-دهی اشاره نمود و پیشنهاد می شود که پژوهش های آتی ضمن استفاده از فرم معلمان از سایر روش های جمع آوری اطلاعات در مورد نشانه های اختلال نارسایی توجه-بیش-فعالی (از جمله مصاحبه بالینی، مشاهده و ... ) بهره ببرند.
کاربرد این مطلب:
نقد پایان نامه، آموزش روش تحقیق، منبعی برای فصل دوم پایان نامه، استفاده در بیان مسئله و پیشینه تحقیق و پروپوزال، استفاده در مقاله علمی پژوهشی، استفاده در تحقیق و پژوهش ها، استفاده آموزشی و مطالعه آزاد، آشنایی با اصول روش تحقیق دانشگاهی
