در این مقاله آموزش انجام پایان نامه روانشناسی به روش تعیین حجم نمونه در مطالعات توصیفی پرداخته ایم. برای آموزش کامل نوشتن پروپوزال و پایان نامه روانشناسی بسته آموزش روش تحقیق را در ادامه این مقاله دریافت کنید.
تعیین حجم نمونه در مطالعات توصیفی (غير تجربی)
برای برآورد حجم نمونه در مطالعات پیمایشی، پژوهشگر بایستی به دو عامل مهم، که روایی مطالعه را تعیین می کنند، توجه کند؛ یعنی مقدار خطای قابل قبول، و اندازه با میزان خصوصیت مورد مطالعه در جامعه دلیل طرح مقدار خطای قابل قبول در تعیین حجم نمونه این است که اکثر گروههای نمونه معمولا تا حدی از جامعه اصلی متفاوت اند (یعنی به طور کامل معرف جامعه نیستند).
فرض کنید پژوهشگری قصد دارد تا نظام باورها و نگرش افرادی را که در انتخابات مجلس به نیروهای ملی - مذهبی رای داده اند بررسی کند چنانچه پژوهشگر مذکور به طور تصادفی ۱۵۰۰ نفر از افراد شرکت کننده در انتخابات را به عنوان نمونه انتخاب کند، ممکن است بر اساس یافته هایش این گونه نتیجه گیری نماید که چون ۶۲ درصد گروه نمونه به نیروهای ملی - مذهبی تمایل داشته اند، بنابراین ۶۲ درصد كل شرکت کنندگان به نیروهای ملی و مذهبی و ۳۸ درصد به گروهها و افراد دیگر رأی داده اند.
اما باید توجه داشت که این نسبت با مقدار مشاهده شده در گروه نمونه، نمی تواند در مورد کل جامعه شرکت کنندگان صادق باشد (نسبت واقعی در جامعه رأی دهندگان ممکن است ۵۹ درصد به ۴۱ درصد باشد).
این تفاوت با انحراف خصوصیات نمونه از خصوصیات واقعی جامعه را اخطای نمونه گیری می نامند و به هنگام برآورد حجم نمونه، پژوهشگر باید مقدار احتمال خطای نمونه گیری را تعیین نماید.
متأسفانه قاعده خاصی برای مقدار خطای قابل قبول وجود ندارد، بلکه بستگی به این دارد که پژوهشگر از یافته ها و نتایجش چه استفاده ای می خواهد بکند (موزر و کالئن، ۱۹۷۲).
چنانچه پژوهشگری بخواهد از یافته هایش برای اعمال تغییراتی در رفتار افراد استفاده نماید، بایستی میزان خطای نمونه گیری کنی را بپذیرد (یعنی سعی کند تا نمونه اش تا حد ممكن معرف جامعه ای باشد که قصد دارد یافته هایش را بر روی آن اعمال نماید.
در صورتی که پژوهشگری فقط بخواهد یک سری از ویژگیها یا خصوصیات کلی گروهی را توصیف نماید (مثلا ویژگیهای اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی افراد معتاد به مواد مخدر)، در آن صورت ممکن است بتوان میزان خطای بیشتری را قابل قبول دانست.
در واقع بهترین راه تعیین مقدار خطای قابل قبول مراجعه به پیشینه پژوهش است.
از طریق پیشینه، پژوهشگر می تواند دریابد که مطالعات مشابه قبلی از چه مقدار خطا استفاده می کرده اند.
عامل دومی که لازم است پژوهشگر به هنگام تعیین حجم نمونه به آن توجه نماید مقدار سهم یا نسبت مورد انتظار است.
در اینجا نیز همانند عامل اول هیچ قاعده خاصی برای تعیین مقدار تفاوت مورد انتظار وجود ندارد، بلکه همانند عامل اول یک راه آن است که پژوهشگر به پیشینه مراجعه نموده و ببیند که مطالعات قبلی چه نسبتی را اعمال نموده اند و آنگاه بر اساس آن مقدار، نسبت مورد انتظار در مطالعه کنونی را برآورد نماید.
راه دوم انجام مطالعه مقدماتی» است تا در خصوص نسبت مورد انتظار ایده ای به دست آورد.
پس از تعیین این دو عامل، پژوهشگر می تواند حجم نمونه مورد نیاز را به راحتی تعیین نماید، نمونه ای که تا جای ممکن معرف جامعه مورد مطالعه باشد.
زمانی که مقدار خطای قابل قبول و مقدار نسبت مورد انتظار مشخص شد، می توان حجم نمونه مورد نیاز را برآورد نمود.
برآورد گروه نمونه برای نمونه گیری تصادفی ساده بسیار آسان است. برای این منظور موزر وکالتن فرمول زیر را ارائه کرده اند:
در اینجا P عبارت است از برآورد اندازه یا نسبت آن بخش از جامعه که دارای خصوصیت مورد مطالعه است (نسبت مورد انتظار)؛ S . E عبارت است از مقدار خطای قابل قبول.
برای مثال، اگر پژوهشگری احتمال می دهد که ۶۲ درصد جامعه رأی دهندگان در انتخابات مجلس به یک حزب خاص رأی داده باشند و مقدار خطای قابل قبول ۱ و ۲ درصد باشد، آنگاه بر اساس فرمول بالا ۵۸۹=n نفر خواهد بود.
یعنی اگر پژوهشگر بخواهد نگرش افرادی را که به این حزب گرایش دارند بررسی نماید، بایستی ۵۸۹ نفر در گروه نمونه اش داشته باشد.
از زمانی که حجم جامعه مورد مطالعه بزرگ است (همانند مثال بالا یعنی جامعه رأی دهندگان)، برای محاسبه حجم نمونه، نیازی نیست که به حجم جامعه توجه شود.
یعنی محقق با حجم جامعه اصلی کاری ندارد؛ اما هنگامی که حجم جامعه کوچک است مثلا تعداد کودکان و نوجوانان بزهکار که به خاطر ارتکاب به جرم دستگیر شده اند، پژوهشگر برای تعیین حجم نمونه مورد مطالعه بایستی از فرمول تصحيح جامعه محدود، استفاده نماید.
کرانو و بروئر (۱۹۸۹) پیشنهاد کرده اند که چنانچه حجم نمونه برآورد شده بر اساس فرمول بالا بیشتر از ۱۰ درصد حجم جامعه اصلی باشد، بهتر است که از فرمول ذیل استفاده شود:
که در اینجا n عبارت است از حجم نمونه تصحیح شده؟ 'n عبارت است از حجم جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است.
برای نمونه به ارقام مثال قبلی توجه کنید. فرض کنید پژوهشگری قصد دارد در کانون اصلاح و تربیت به بررسی علل دزدی کودکان و نوجوانان مجرم بپردازد.
او در بررسیهای مقدماتی دریافته است که از مجموع کودکان و نوجوانان دستگیر شده بین ۶۰ تا ۶۲ درصد به جرم دزدی محکوم شده اند.
بنابراین با استفاده از فرمول قبلی:
حجم نمونه مورد نیاز او ۵۸۹ نفر خواهد بود. فرض کنیم تعداد کل کودکان و نوجوانان زندانی ۲۰۰۰ نفر باشد؛ در آن صورت میزان حجم نمونه به دست آمده بیش از ۱۰ درصد حجم جامعه است.
بنابراین پژوهشگر می تواند فرمول تصحیح را اعمال نماید که در آن صورت:
حجم نمونه ۴۵۵ نفر خواهد بود.
بنابراین چنانچه جامعه ای که نمونه مورد مطالعه از آن گرفته می شود، فقط از ۲۰۰۰ نفر تشکیل شده باشد، پژوهشگر می تواند به جای ۵۸۹ نفر، نمونه ای برابر با ۴۵۵ نفر برای مطالعه اش انتخاب کند.
با فرمول و منطق زیربنایی چگونگی برآورد حجم نمونه در مطالعات توصیفی و تحقیق پیمایشی آشنا شدیم.
در جدولهای ۹۲ و ۹۳، حجم نمونه، که برای شرایط مختلف طبق فرمول ذکر شده در بالا محاسبه شده است، بر حسب خطای نمونه گیری و همچنین بر حسب دقت و میزان همگنی جامعه آماج ارائه شده است.
حال پژوهشگران می توانند با آگاهی کامل از چگونگی برآورد این مقادیر، به جداول مربوط مراجعه نموده و مقدار حجم نمونه مطلوب برای مطالعه خود را محاسبه نمایند.