در این مقاله مفید آموزش انجام فصل دوم پایان نامه روانشناسی به فرق پیشینه تحقیق و مبانی نظری پرداخته ایم.
تفاوت مبانی نظری و پیشینه پژوهش
بیشتر دانشجویان گرایش های مختلف رشته روانشناسی تفاوت بین مبانی نظری و پیشینه پژوهش را نمی دانند و از فلسفه وجودی آنها مطلع نیستند.
هدف مبانی نظری ایجاد زمینه برای کسب دانش و شناخت لازم پژوهشگر و خوانندگان سند علمی (مقاله، کتاب، گزارش و ...) از مفاهیم و نظریه های مورد استفاده در پژوهش است.
در مبانی نظری، پژوهشگر به ارائه تاریخچه، روند شکل گیری، تعریف مفاهیم کلیدی پژوهش و انواع آنها، نظریه ها و دیدگاه های مختلف نسبت به موضوع پژوهش می پردازد.
با توجه به اینکه خاستگاه و ریشه اصلی رشته روانشناسی در دنیای غرب و تولیدات پژوهشی روانشناسی عمدتا در اروپای غربی، آمریکا قرار دارد و زبان رایج علمی انگلیسی است در موضوع مبانی نظری و پیشینه پژوهش به ناچار موضوع ترجمه از منابع غربی اولویت می یابد.
البته باید توجه داشت که در سالهای اخیر کتاب های متعددی در گرایش های مختلف روانشناسی در داخل کشور تألیف شده است؛ اما بیشتر آنها به واقع از منابع انگلیسی و ترجمه آنها گردآوری شده است و مطلب تولیدی ویزه فرهنگ ایرانی - اسلامی قابل توجه و چارچوب مند در آنها وجود ندارد، نقص در ترجمه یکی از آسیب های اساسی در مرحله تدوین مبانی نظری و پیشینه پژوهش است.
بر اساس تجربه نگارنده توصیه میشود که در بخش مبانی نظری حتی الامکان از منابع دست اول استفاده شود و منابع دست دوم با دست چندم فارسی مبنا قرار نگیرد.
حذف برخی بخش ها از متن اصلی و با ترجمة نادرست و حتی کاملا بالعكس به دلیل ضعف برخی مترجمان کتب مدیرینی موجب انحراف محتوای متن اصلی و گمراهی پژوهشگر می شود.
مبانی نظری مناسب باید ویژگی های زیر را داشته باشد :
به استفاده از منابع معتبر و دست اول
توجه به ارائه نظریه های متفاوت در موضوع پژوهش و مقایسه آنها
به ارائه تعاریف مناسب و کافی برای متغیرهای پژوهش و جمع بندی و مقایسه آنها
- ارائه تاریخچه شکل گیری موضوع مورد پژوهش و متغیرهای آن
مزایای ارائه مبانی نظری مناسب به شرح زیر است :
آشنایی با مفاهیم کلیدی موضوع پژوهش و معنای آنها
آشنایی با نظریه های موجود قدیمی و جدید در موضوع پژوهش
اطلاع از نحوه و فلسفه پیدایش موضوع پژوهش و متغیرهای ذی ربط .
در پیشینه پژوهش، پژوهشگر به مطالعه نتایج و یافته های پژوهش های قبلی مشابه با مرتبط می پردازد.
سپس باید بافته های آن پژوهش ها را کنار یکدیگر به گونه ای ماهرانه و علمی تنظیم نماید تا هر فردی با مطالعه آن مطالب، زیرکی و عقلانی بودن و منطقی بودن فرضیه ارائه شده توسط پژوهشگر را استنباط کند.
هدف پیشینه پژوهش ارائه مینای منطقی، مستدل و مستند برای فرضیه های پژوهش است در بسیاری از مقالات و پایان نامه های دانشگاهی داخلی در حوزه روانشناسی، پیشینه پژوهش ارائه شده هیچ ارتباطی با فرضیه های پژوهش ندارد و حتی در موارد متعدد اصولا پیشینه پژوهش ارائه نشده و صرفا مبانی نظری ارائه شده است.
شیوه های تدوین پیشینه پژوهش
پیشینه پژوهش به دو رویکرد اصلی قابل ارائه است:
رویکرد نویسنده محور" و رویکرد فرضیه محور".
در زیر به این دو شیوه و نمونه هایی از آنها اشاره می شود
شیوه نویسنده محور:
در این شیوه پژوهش های مرتبط با موضوع پژوهش با ذکر نام نویسندگان به صورت خلاصه به ترتیب در ادامه یکدیگر ارائه می شوند.
این شیوه راحت تر از شیوه فرضیه محور است.
در این حالت باید به مهمترین ابعاد روش شناسی و یافته های پژوهش های قبلی اشاره شود.
عزیزی و آژینی (۱۳۹۱) در پژوهشی با عنوان «طنين برند: کاربرد هرم ارزش ویژه برند کلر در بانک صادرات ایران از این روش استفاده کرده اند.
شیوه فرضیه محور:
اصولا یکی از کارکردهای مهم مطالعه و تدوین پیشینه پژوهش ایجاد زمینه منطقی و علمی برای فرضیه های هر پژوهش است.
بنابراین می توان یافته های پژوهش های مرتبط قبلی را به گونه ای استخراج و تنظیم کرد که از تک تک فرضیه ها حمایت و پشتیبانی علمی کافی شود.
این روش علمی ترو دشوار تر از روش نویسنده محور است. در این روش نویسنده باید از مهارت بالایی در ایجاد پیوستگی بین مطالب منتخب از پژوهش های برگزیده داشته باشد.