این مقاله به عنوان راهنمای نوشتن فصل اول پایان نامه کارشناسی ارشد در کلیه رشته ها و همچنین پایان نامه روانشناسی و علوم تربیتی و مشاوره مفید و کامل است.
این مقاله ، به بحث درباره موضوعاتی اختصاص دارد که فصل اول گزارش پژوهش را تشکیل می دهند و تحت عنوان « طرح مساله » در گزارش نهایی سازماندهی می شود .
موارد مشخص این فصل عبارتند از :
الف - عنوان گذاری فصل اول :
چه عنوانی برای فصل اول گزارش تحقیق برگزینیم ؟
ب - موضوعات فصل اول :
چه موضوعاتی را باید در فصل اول گزارش پژوهش ارائه نمائیم ؟
ج - ترتیب موضوعات فصل اول :
موضوعات فصل گزارش پژوهش را با چه نظمی ارائه کنیم ؟
شیوۀ کار به این صورت خواهد بود که در ابتدا دیدگاه های صاحبنظران در مورد هر قسمت مطرح خواهد شد و سپس با بررسی دیدگاه های مطرح شده در هر مورد ، جمع بندی و نتیجه گیری لازم برای هر قسمت به عمل خواهد آمد و پیشنهادهای مقتضی ارائه خواهد شد .
چه عنوانی برای فصل اول گزارش تحقیق مناسب است ؟
نادری و سیف نراقی (1364) عنوان فصل پژوهش را « طرح تحقیق » ، دلاور (1373) « مقدمه و بیان مسئله » ، بیانی (1378) « فصل نظری تحقیق » ، سرمد ، بازرگان ، حجازی (1376) « طرح مسئله » ، بست (ترجمه شریفی و طالقانی ، 1376) « مقدمه » پیشنهاد می نمایند .
علاوه بر آن چه که در مورد دیدگاه های مختلف راجع به عنوان فصل اول تحقیق بیان گردید، عناوین دیگری نیز برای فصل اول گهگاه مورد استفاده قرار می گیرد ، نظیر : « کلیات طرح تحقیق » ، « بیان مسئله » .
به نظر می رسد هر کدام از نویسندگان و صاحب نظران خصوصیاتی از فصل اول را پیش نظر مجسم کرده و با توجه به آن خصوصیات ، عنوان خاصی را برای آن پیشنهاد نموده اند .
قرار گرفتن این فصل در ابتدای پژوهش و این که موضوعات تشکیل دهندۀ آن سر آغازی برای مطالب فصول بعد محسوب می گردد، از نظر بعضی صاحب نظران عنوان « مقدمه پژوهش » را برای آن مناسب نموده است .
البته باید توجه داشت از آنجا که در هر پژوهشی قاعده بر ان است که مقدمه ای کوتاه با محتوای خاص خود در ابتدای فصل اول نوشته شود ، لذا اطلاق نام مقدمه پژوهش برای فصلی که قسمتی از آن را مقدمه ای خاص تشکیل می دهد ، چندان مناسب به نظر نمی آید .
از طرف دیگر اگر بخواهیم از ذکر مقدمه کوتاه فصل اول خودداری کنیم محتوای مخصوص آن مقدمه را در جای دیگری از تحقیق نمی توان بیان نمود ؛ حتی در « پیشگفتار » زیرا پیشگفتار هم محتوای خاص خود را دارد .
از طرف دیگر ، قرار دادن نام مقدمه پژوهش برای فصل اول که گاهی اوقات حجم آن تا حدود 10 صفحه هم می رسد ، شاید چندان از نظر حجمی با معنای مقدمه سازگار و مناسب نباشد .
دسته ای از صاحبنظران که عنوان « بیان مسئله » نباشد ، شاید این نام گذاری کمتر قابل ایراد به نظر آید ، اما در غیر این صورت ، تداخل بین عنوان فصل و یکی از عناوین جزئی فصل حاصل خواهد شد و همچنین این توهم پیش خواهد آمد که چگونه یکی از عناوین جزئی تشکیل دهندۀ آن با عنوان فصل یکسان شده است ، مگر آن که به جای اطلاق عنوان جزئی « بیان مسئله » برای بعضی مطالب داخل فصل اول تحقیق ، عناوینی نظیر « تعریف موضوع تحقیق » را قرار دهیم .
ظاهرا کسانی که عنوان « بیان مسئله » را برای فصل اول انتخاب نموده اند ، عمدتا وجه تسمیه آنان باید محتوای کلی مطالب تشکیل دهندۀ فصل اول باشد ، که به نحوی بیانگر سیمای کلی مسئله تحقیق و ابعاد و جوانب مختلف آن می باشد .
دسته ای از صاحب نظران که عنوان « طرح تحقیق » را برای فصل اول انتخاب نموده اند احتمالا علت نام گذاری آنان این امر بوده که فصل اول تحقیق در واقع شمای کلی و چارچوب تحقیق را نشان می دهد .
تنها نکته قابل توجه در این مورد آن است که معمولا لفظ « طرح تحقیق » به مجموعه مطالبی که حتی شامل نکاتی بیشتر از آن چه که در فصل اول می آید ، نظیر روش تحقیق ، جامعه آماری و روش نمونه گیری و ... می باشد که عموماً رسم بر آن است دانشجویان بعد از تصویب عنوان تحقیق آن را فراهم می سازند وبرای تصویب به کمیته مربوطه تحویل می دهند .
حتی گاهی اوقات لفظ طرح تحقیق به چگونگی اعمال متغیرها که در انجام یک تحقیق مد نظر محقق می باشد اطلاق گردیده است ، چنان که بر همین اساس طرح های تحقیق تجربی ، نیمه تجربی و شبه تجربی داریم .
آنان که عنوان « فصل نظری تحقیق » را برای فصل اول مناسب تشخیص داده اند ، وجه تسمیه آنان می تواند این امر باشد که در این فصل عمدتاً مطالب مطرح شده جنبه نظری دارند و به نوعی مبیّن چارچوب و یا مبانی نظری تحقیق ، که در فصول سوم و چهارم و پنجم می آیند ، می باشد .
اما از طرف دیگر باید توجّه داشت که عمدتاً قسمت اول فصل دوم تحقیق نیز به بررسی ادبیات و پیشینه تحقیق اختصاص می یابد و به همین جهت در این قسمت تلاش می شود که چارچوب و مبنای نظری خاصی برای پژوهش ترسیم و تبیین گردد و لذا اطلاق نام « فصل نظری تحقیق » برای قسمت قبل از این قسمت چندان مناسب به نظر نمی آید و اگر بخواهیم این قسمت را هم جزو فصل اول تحقیق بیاوریم ، با نوع مطالب ذکر شده در فصل اول چندان سازگار به نظر نمی آید .
خود کلمات تشکیل دهنده « فصل نظری تحقیق » نیز چندان سازگاری و هماهنگی با عناوین سایر فصول ندارد و از سلاست و رسائی لازم برخوردار نیست .
صاحب نظرانی که عنوان « طرح مسئله » را برای فصل اوّل مناسب تشخیص داده اند وجه تسمیه آنان می تواند مبیّن این امر باشد که مطالب تشکیل دهندۀ این فصل به نوعی چارچوب کلی مسئله تحقیق و ابعاد و جوانب مختلف تشکیل دهندۀ آن را ترسیم نموده و نشان می دهد .
شاید بعضی از نقاط ضعف جزئی که بر عناوین مطرح شده قبلی ذکر گردید در مورد انتخاب عنوان « طرح مسئله » وارد نباشد .
عناوین موضوعات فصل اول گزارش تحقیق و ترتیب قرار گرفتن آن ها چگونه است ؟
نادری و سیف نراقی (187:1364) نوع و ترتیب مطالب و موضوعات فصل اول گزارش پژوهش را به صورت زیر پیشنهاد می کنند :
مقدمه
تعریف موضوع تحقیق
هدف های کلی و آرمانی تحقیق
هدف ها ، یا سوال ها یا فرض ها ی ویژه تحقیق
روش انجام تحقیق
اهمیت موضوع تحقیق
تحقیقاتی که تاکنون در این زمینه انجام شده است
محدودیت های تحقیق
تعریف واژه ها و اصطلاحات
خلاصه ای از سایر فصل ها
دلاور (427:1373) نوع و ترتیب قرار گرفتن موضوعات فصل اول را به صورت زیر پیشنهاد می نمایند :
مقدمه
مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق
بیان مسئله
هدف
بیان فرضیه
تعریف مفاهیم به صورت عملیاتی
بیانی ( 129:1378) نوع و ترتیب موضوعات فصل اول را به صورت زیر مطرح می سازد :
مقدمه
بیان مسئله
اهمیت مسئله پژوهش
هدف های کلی و اختصاصی
سوالات تحقیق
در صورت لزوم فرضیه
تعریف مفاهیم و تعریف عملیاتی متغیرها
سرمد ، بازرگان و حجازی (322:1376) این گونه اظهار می دارند :
در فصل اول تحقیق ، ابتدا زمینه بروز مسئله تحقیق ، ویژگی ها ، گستردگی ، اهمیت و علل احتمالی بروز مسئله تحقیق بیان می شود .
علاوه بر این ، ناکافی بودن پژوهش های انجام شده و کاربردهای حاصل از حل مسئله را نیز در این قسمت باید بیان کرد .
در این قسمت هر چند بیان مسئله با توجه به مطالعات قبلی انجام می گیرد اما محقق به بررسی کامل این مطالعات نمی پردازد ، بلکه تنها آن هایی را که انتخاب می کند که در رابطه مستقیم با موضوع مورد بررسی بوده و بتواند به آن ها استناد کند .
پس از بیان مسئله ، باید به بیان فرضیه و یا سوال های تحقیق پرداخت .
به طور کلی قسمت طرح مسئله ، به بیان زمینه مسئله ، هدف ها ، ضرورت تحقیق ، فرضیه ها ، سوال های تحقیق و تعریف متغیرها اختصاص دارد » .
بست ( ترجمه شریفی و طالقانی 466:1376) نوع و ترتیب مطالب فصل اول را به صورت زیر ذکر می کند :
بیان مسئله پرسش های خاصی که باید به آن ها پاسخ داده شود فرضیه هایی که باید مورد آزمایش قرار گیرد .
اهمیت مسئله
هدف های مطالعه
پیش فرض ها
محدودیت ها
حدود مطالعه
تعریف اصطلاحات مهم