داف معتقد است که نظر به این که همه منابع اطلاعاتی به یک شکل ساخته نشده اند. به منظور ارزیابی منابع و ماخذ ، تفکر انتقادی از ضروریات مسلم است .
فرمول « کمیت ، ارتباط ، اعتبار ، کیفیت » یا QRAQ ابزار ساده تفکر انتقادی است که می تواند کار ارزیابی را آسان کند .
در این فرمول معیارهای لازم برای ارزیابی منابع بازیابی شده عبارتند از:
کمیت :
چه تعداد منابع برای این موضوع لازم است؟
گستردگی اطلاعاتی تا چه دی است ؟
_ ارتباط (مناسبت ) :
ارتباط محتوای موضوعی منبع تا چه اندازه است ؟
سطح تعقلی منبع اطلاعاتی چیست ؟
منبع مربوطه تا چه اندازه جدید است ؟
اعتبار :
نویسنده منبع اطلاعاتی تا چه اندازه از شایستگی لازم برخوردار است ؟
منبع اطلاعاتی متعلق به کدام کشور است ؟
نویسنده وابسته به کدام سازمان ها است ؟
کیفیت :
آیا منبع مربوط جزء منابع اولیه است یا ثانویه ؟
آیا ناشر منبع اطلاعاتی مشهور است ؟
آیا منبع دارای فهرستی ازاطلاعات کتاب شناختی برای مطالعه بیشتر است؟
از نظر داف ، هر روش ارزیابی که مورد استفاده واقع شود ، بازهم جستجوگران باید بدانند که جستجوی اطلاعات کاری اکتشافی و فرآیندی تعاملی است که ، با توحه به ارزیابی نتایج آن ، غالبا احتیاج به طراحی مجدد استراتژی جستجو وجود دارد.
تمرین عملی :
جستجو و بازیابی پایگاههای اطلاعاتی :
فرض کنید که کاربردی در پی شکل گیری پرسشی در ذهن اش درباره «داده کاوی » درخواست خود را بدین صورت که « اطلاعاتی درباره داده کاوی نیاز دارد » عرضه می کند .
با توجه به کلی بودن این پرسش ، مشخص است که باید سوال های از پرسشگر به عمل آید .
پس از مصاحبه سرانجام پرسش یا موضوع مورد درخواست در قالب عبارت « روش خوشه بندی داده کاوی در پیش بندی « بیان می شود .
چنانچه مدرک مشخصی در پیوند با موضوع مورد نظر در دسترس باشد و هریک از طرفین از وجود آن مطلع باشند اطلاعات کتاب شناختی یا عینی مدرک در اختیار می گیرد.
اما اگر عنوان مشخصی در دسترس نیست ، جستجوی موضوعی باید بکار گرفته شود.
در حوزه کامپیوتر و علوم مربوط به مهندسی پایگاه های مختلفی از جمله IEEE و ACM در فصل قبل مطرح شد .
براساس معیارهای انتخاب یکی ازپایگاه های اطلاعاتی برای جستجو برگزیده می شود .
قبل از شروع جستجو ، وظیفه جستجوگر این است که موضوع مورد جستجو را به مفاهیم تشکیل دهنده آن تجزیه کند .
مفاهیم اساسی در موضوع خاص مورد جستجو به صورت زیر تفکیک می شود:
Data Mining, Clustering, Prediction : اکنون مجموعه ای از واژه های اعم ، اخص و همطراز در نظر گرفته می شود تا راه دسترسی به آثار و متون را فراهم آورد.
این فرایند می توان با مراجعه به سرعنوان های موضوعی علوم کامپیوتر صورت گیرد .
بعنوان مثال معادل های جدول 3-2 برای هریک از مفاهیم انتخاب شده فوق برگزیده می شود.
سپس با توجه به امکانات جستجوی پایگاه اطلاعاتی انتخاب شده نظیر عملگرهای منطقی ، پرانتز ، کوتاه سازی ، محدود گرها و غیره واژه های مناسب ترکیب می شود .
مثلا ترکیب زیر به پایگاه اطلاعاتی داده می شود : Data Mining+Clustring +Prediction مدارک بازیابی شده با استفاده از فرمول » کمیت ، اعتبار ، و کیفیت » مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت .
در صورتیکه مدارک بازیابی شده در پیوند ، با نیاز درخواست کننده باشد و رضایت خاطر او را جلب کرده باشد پس از تحویل نتیجه جستجو خاتمه می یابد.
چنانچه نتیجه جستجو به هر دلیلی رضایت آمیز نباشد فرمول جستجو بازنگری و با توجه به واژه های جستجو مجددا به صورت های مختلف مثلا : Data Mining+(Clustering OR Classification) + Prediction ترکیب بندی شده و این روند تا نیل به نتیجه مطلوب تکرار می شود.
جستجوی ساختاریافته در منابع علمی : در این بخش روش های مختلف برای پیدا کردن انواع منابع علمی معتبر مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
اینترنت :
امروزه شاید کمتر کسی را که دارای تحصیلات دانشگاهی است ، بتوان پیدا نمود که برای یافتن پاسخ سوالات روزمره خود یا اطرافیانش ، از جستجو در منابع اینترنتی استفاده نکند .
رشد دسترسی طبقات مختلف جامعه به اینترنت و در کنار آن ، رشد کمی و کیفی محتویات وب ، این منبع را به عنوان یک منبع در دسترس ، ارزان و مقرون به صرفه ، در انتخاب اول رجوع افراد به آن ، قرار داده است .
مراجعه به منابع می تواند در سطوح متفاوت ، با اهداف مختلف و از طریق شیوه های گوناگون باشد .
هرگونه دستیابی به اطلاعات ، جستجو اطلاق نمی گردد.
متخصصان فن آوری اطلاعات ، برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز ، در سطوح مختلف ، اهداف متفاوت و شیوه های گوناگون، نامهای ( یا بهتر است بگوییم ، اصطلاحات یا واژه ها) متفاوتی در نظرگرفته اند.
در فرهنگ تجارت ، این واژه ها بترتیب از ساده ترین وضعیت، به همراه تعاریف آنها عبارتند از : Surfing : ساده ترین یا ابتدائی ترین حالت دستیابی به اطلاعات در صفحات مختلف منابع اینترنتی است .Surf ازنظر لغوی به معنی « موج سواری بر روی آب » است .
ولی تعریف دقیق آن بدین شرح است :
مشاهده یا ارزیابی صفحات مختلف منابع اینترنتی ، بدون یک هدف مشخص و تعریف شده و بدون استفاده از یک شیوه یا روش مدرن که معمولا از طریق دنبال کردن لینک های مورد علاقه فرد ، انجام میشود، Surfing نام دارد.
شاید مناسب ترین معادل فارسی برای این واژه ، « گشت و گذلر اینترنتی » باشد.
چرا که این معادل ، مفهوم ساده یا ابتدائی بودن شیوه دستیابی به اطلاعات را ، با توجه به تعریف این واژه، در ذهن فارسی زبانان تثبیت می نماید.
Browsing : این واژه ، به شکل مدرن تری از دستیابی به اطلاعات مورد نیاز اشاره داشته و تعریف آن بشرح ذیل است:
مشاهده یا مرور صفحات مختلف اینترنتی که هدف فرد از دستیابی به اطلاعات مشخص بوده ، لیکن ، شیوه یا روش مدونی برای این دستیابی وجود ندارد.
ضمنا معادل فارسی این واژه « مرور « در نظر گرفته شده است .
Searching: معادل فارسی این واژه ، «جستجو « در نظر گرفته شده است.
بدیهی است که این وضعیت ، به کاملترین حالت یا وضعیت دستیابی به اطلاعات مورد نیاز اشاره داشته و واضح است که تعریف آن به شر ذیل می باشد :
مشاهده یا مرور صفحات یا منابع اینترنتی که هدف محقق از جستجو مشخص و تعریف شده بوده ، ضمنا روش یا راهکار جستجو نیز ساختار یافته یا مدرن است.
بدیهی است که هرنوع مراجعه به منابع (اینترنتی ) با هدف دستیابی به اطلاعات مورد نیاز ، جستجو نامیده نمیشود.
ضمنا اگر مجددا مثال های فوق بازبینی شوند ، متوجه خواهیم شد که نحوه ی دستیابی به اطلاعات در آنها ، گشت و گذار اینترنتی (surfing) و یا حداکثر ، مرور (browsing) است .
جستجو :
امروز با توجه به گستردگی منابع علمی ، تعدد منابع مانند کتب و مجلات علمی و تغییرات دانش با گذشت زمان ، همواره نیاز به جستجو در منابع علمی مشاهده می شود .
ضمن اینکه با گذشت زمان ، سطح تخصصی شدن رشته های مختلف علمی ، بیشتر و بیشتر افزایش یافته و در شرایط حاضر ، کسی نمی تواند ادعا داشته باشد که در یک رشته تخصص ، علی رغم دریافت بالاترین درجات تحصیلی ، همه اطلاعات و دانش مربوطه را در اختیار دارد.
شایر این ضرب المثل معروف در زبان شیرین فارسی به خوبی گویای این وضعیت باشد :
« همه چیز را همگان دانند«. در این شرایط بدیهی است ، هر فرد در هر زمان که با موضوع علمی مرتبط با رشته تخصصی برخورد می کند، نیازمند به روز نمودن دانش در آن زمینه است .
این مهم با جست جو در منابع علمی ، بخوبی محقق می گردد.
فلذا دانشجویان که در ابتدای ورود به یک حیطه تخصصی در رشته ی خاصی می باشند، به منظور افزایش دانش خود در یک موضوع خاص ، طراحی و اجرای یک مطالعه پژوهشی ، اجرای پایان نامه ، سخنرانی یا شرکت در یک کنفرانس علمی ، نگارش مقالات پژوهشی یا مقالات مروری و غیره نیازمند جستجو در منابع علمی هستند .
به عبارت دیگر می توان گفت ، شاید یکی از فعالت های علمی روزانه دانشجویان تحصیلات تکمیلی ، جستجو در مناع علمی (البته با اهداف و مقاصد مختلف ) باشد .
در تعریف نظری جستجو در منابع علمی ، کندوکاو هدفمند و با یک روش ساختار یافته یا منظم در اشکال مختلف منابع علمی ، جستجو نامیده می شود.
امروزه می توان این منابع را به دودسته بزرگ منابع چاپی و منابع الکترونیک تقسیم بندی نمود.
منابع غیر الکترونیک یا چاپی نیز خود به اشکال مختلف کتب چاپی ، مجلات چاپی، فرهنگ نامه ها و غیره می توانند وجود داشته باشند.
از طرف دیگر ، منابع الکترونیک نیز خود به دودسته منابع آفلاین مانند لوح های فشرده ی صوتی ، تصویری ، چندرسانه ای ، فایلهای صوتی یا صوتی تصویری ، کتب الکترونیک و غیره و منابع آنلاین مانند پایگاههای علمی اینترنتی ، کتب الکترونیک اینترنتی ، کتابخانه های مجازی اینترنتی ، مجلات الکترونیک و آنلاین و فایل های صوتی یا صوتی تصویری آنلاین طبقه بندی می گردند.
البته امروزه مرز میان منابع آنلاین و آفلاین ، در حال از بین رفتن بوده ، به عبارت دیگر ، هر آن چیزی که حدود یک تا دو هفته پیش ، به صورت چاپی در مراکز علمی و پژوهشی دنیا در دست تدوین و انتشار بوده ، به تدریج در حال قرار گرفتن در فضای بزرگ و تقریبا نامحدود وب بوده ، تا جایی که تقریبا امروزه هیچ شکلی از منابع علمی آفلاینی نیست که معادل آنلاین آن بر روی وب وجود نداشته باشد ، حتی فراتر از این موضوع ، تقریبا می توان ادعا نمود که تمامی اشکال و صور منابع غیر الکترونیک یا چاپی در طول یک یا دو دهه ی گذشته بر روی وب قرار گرفته یا در حال قرار گیری است .
فلذا منابع علمی به سرعت در حال گسترش محتوای علمی مورد نیاز خود بر روی وب بوده و این مسیر تا جایی پیش خواهد رفت که تمامی نیازهای محققین ، بر روی شبکه گسترده جهانی اینترنت قرار گرفته تا این افراد برای جستجو در متون علمی ، مجبور به کندوکاو در منابع غیرالکترونیک که ممکن است دسترسی آنها در منطق مختلف جهان ، متفاوت باشد ، نشوند .
پروژه های عظیمی که در طول چند سال اخیر بر روی وب آغاز گردیده ، مانند پروژه کتابخانه گوگل، پروژه گوتنبرگ خود گویای این تلاش عظیم است .
همچنین پایگاههای علمی مجلات علمی ، کتابخانه های مجازی و یا ناشرین این مجلات نیز از چند سال پیش تلاش های مشابهی را در دنیای مقالات علمی آغاز کرده اند، بدین منظور بسیاری از آنان در حال وارد کردن مقالات قدیمی مجلات خود می باشند که در بخش هایی تحت عنوان، فایل های گذشته یا شماره های قدیمی ، قابل دسترسی و مرور می باشند .
یکی از مهمترین این منابع کتابخانه دیجیتال JSTOR است که برای اکثریت مجلات علمی زیر مجموعه خود ، شماره های قدیمی مربوط به آنها رانیز وارد پایگاه های علمی خود نموده است .بنابراین همانطور که ملاحظه نمودید ، فضای موجود در منابع علمی دنیا به سمت وسویی در حال حرکت است که نیاز روزانه محققین به اسناد علمی ، فقط با دسترسی به اینترنت و البته با داشتن اشتراک آن منابع علمی فراهم گردد، درحالیکه این منابع می تواند مربوط به هر دوره ی زمانی ، اشکال مختلف منابع؛ کتب، مجلات ، مقالات سمینارها و کنگره های علمی ، اطلس ها ، دائره المعارف هاف فرهنگ ها و غیره یا صور مختلف ؛فقط اطلاعات کتاب شناختی ، خلاصه مقاله یا سند ، متن کامل آن باشد .
به طور خلاصه می توان گفت که جستجو ، کندوکاو دقیق یک فرد در منابع است ، بشرطی که دارای دو ویژگی باشد :
_ دارای هدف ( اهداف ) مشخص و تعریف شده ای ، حداقل برای خود فرد جستجو کننده باشد.
_ شیوه یا روش جستجو باید مدون ، ساختاریافته یا منظم باشد.
فرض کنید شما در گرایش فناوری اطلاعات در حال تحصیل هستید .
پایان نامه شما در مورد بررسی تاثیر عوامل موثر از جمله سواد اطلاعاتی ، زیرساخت فنی ، آموزش وفرهنگ را برپیاده سازی موفق شهرداری الکترونیکی باشد .
اگر بخواهید با هدف نگارش پروپزال پایان نامه ، در منابع علمی مرتبط جستجو کنید ، ابتدا باید هدف یا اهداف شما روشن باشد ، چرا که این موضوع بر روی موضوع دوم ، شیوه ساخنار یافته جستجو تاثیر گذار است ، پس خطا در موضوع اول ، منجر به استفاده از شیوه ی نادرست در جستجو بوده و منطقا خروجی شما از جستجو ، خروجی مناسبی نخواهد بود .
برای تعریف اهداف جستجو ، می توان مشابه نگارش اهداف یک طرح تحیقاتی یا پایان نامه ، اقدام نمود .
در این مثال نیز ، می توان موضوع پایان نامه یا طرح تحقیقاتی را به اهداف کوچکتر یا جزئی تری تقسیم نمود:
تعیین رابطه بین سواد اطلاعاتی با پیاده سازی موفق شهرداری الکترونیک تعیین رابطه بین زیرساخت فنی با پیاده سازی موفق شهرداری الکترونیکی تعیین رابطه بین آموزش با پیاده سازی موفق شهرداری الکترونیکی تعیین رابطه بین فرهنگ باپیاده سازی موفق شهرداری الکترونیکی اگر در جستجو ، تازه کار هستید ، به شما توصیه می شود که در اوائل کار ، اهداف را بر روی کاغذ بیاورید.
این کار کمک می کند که چیزی را از قلم نیندازید . پس از این مرحله ، لازم است شیوه منظم و مدرن جستجوی خود رامشخص نمایید .
این کار با تعریف یا لیست نمودن واژه های کلیدی شروع می گردد ، در جستجو برای مطالعات پژوهشی یا نگارش مقالات ، بهترین و راحت ترین راه تعریف واژه های کلیدی ، استفاده از متغیر های مستقل و وابسته در اهداف جستجو است .
در مثال فوق ، سواد اطلاعاتی ، زیرساخت فنی ، آموزش و فرهنگ متغیرهای مستقل تحقیق و پیاده سازی موفق شهرداری الکترونیکی متغیر وابسته تحقیق می باشند.
البته لازم به ذکر است که در پایگاه های علمی مجلات انگلیسی زبان یعنی اکثریت پایگا ه های علمی موجود بر روی وب ، واژه های کلیدی باید انگلیسی بوده و بدیهی است که چنانچه می خواهید در پایگاه های علمی منابع علمی فارسی ( یا داخلی ) جستجو نمایید ، واژه کلیدی شما باید فارسی باشد .
محتوا یا منابع جستجو :
منظور از منابع یا محتوای جستجو ، کلیه اسناد حاوی اطلاعات هستند که می توانند به دو شکل کلی چاپی و الکترونیک موجود می باشند.
انتخاب محتوای مناسب و مرتبط با جستجو ، یک مولفه ی مهم در مطلوب بودن فرایند و نتیجه جستجو است .
به عبارت دیگر ، اگر با در نظر گرفتن هدف جستجو ، محتوای مناسبی را انتخاب نکنیم ، نتیجه حاصله مطلوب نخواهد بود .
بعنوان مثال فرض کنید یک دانشجوی کامپیوتر به منظور آشنایی و مطالعه انواع استاندارها و پروتکل های شبکه های کامپیوتری به جستجو در منابع اینترنت می پردازد. حال اگر این فرد ، محتوا یا سایتی را برای اینکار انتخاب نماید که به هیچ وجه ، استانداردها را جمع آوری و نگهداری نمی کند ، قطعا با خروجی مطلوبی روبه رو نخواهد بود.
جامع بودن مرور متون یا جامع بودن جستجو در مراحل مختلف یک تحقیق بسیار حائز اهمیت است .
همانطور که در فصول قبل اشاره شد ، در مراحل مختلفی از یک تحقیق ، مرور یا جستجو در متون غیر قابل چشم پوشی است ، بعنوان مثال در مرحله نگارش بخش بحث مقاله ، یکی از نکات مهم در نگارش این قسمت ، این است که یافته ها یا نتایج مطالعه به طور بیطرفانه و جامع ، با مقالات یا کارهای انجام شده دیگران مقایسه شود، حال فرض کنید ، بجای این اقدام ، به یافتن 3 یا2 مقاله مرتبط با پژوهش اشاره داشته و به همین تعداد برای نگارش بخش بحث اکتفاء شود؛ در این حالت ، خطر سوگرایی (مغرضانه) زیادی در نتیجه گیری پیش خواهد آمد چرا که ممکن است آن تعداد مقاله محدود ، یافته های موافق با یافته های حاصل را داشته ، در نتیجه این خواهد بود که تفاوتی در نتایج این مطالعات دیده نمی شود.
در حالیکه توصیه اکید این است حتما یافته های خود را با تعداد متعددی از مقالات بخصوص یافته های مختلف موافق و مخالف مقایسه و بع نتیجه گیری صورت پذیرد .
بنابراین هرجستجویی و با هر هدفی ، مستلزم جامع بودن است .
اگر این چنین باشد ، بدیهی است که نقطه تماس با منابع ، نباید یک مجله علمی مرتبط با پژوهش باشد ، چرا که با این ترتیب حداکثر می توان یک یا دو مقاله مرتبط پیدا کرد و اگر این اقدام برای مجلات علمی مختلف انجام شود و نتوان به این شیوه کار را برای یافتن مقالات مرتبط ممکن است مجلات بسیاری از قلم انداخته شود و نتوان به این شیوه کار را برای یافتن مقالات مرتبط بصورت جامع پیش برد .
بنابراین در مقایسه با این روش ، اگر نقطه آغاز جستجوی یک یا چند بانک اطلاعاتی بخصوص بانک های مرتبط با حیطه ی علمی یا رشته ی تخصصی باشد، آنگاه ضمن صرفه جویی در زمان ، یکباره چند صد تا چند هزار مجله علمی را در یک زمان قابل جستجو خواهد بود.
ناشر :
به موسسه یا مرکزی اعم از دانشگاهی یا خصوصی اطلاق می شود که عملیات نشر یا بازنشر اسناد یا محتوای مرتبط را انجام می دهد .
بدیهی است منظور از ناشر در این مبحث ، ناشر آکادمیک یا علمی است که با توجه به سابقه فعالیت، می توانند در یکی از گروههای ناشرین الکترونیک که فقط منابع یا اسناد یا مجازی را منتشر می کنند، یا ناشرین چاپی و الکترونیک که هر دو گروه اسناد چاپی و الکترونیک منتشر می نمایند ، طبقه بندی گردند.
امروزه با گسترش وب و خدمات قابل ارائه بر روی ان ، کمتر ناشر آکادمیکی را می توان پیدا نمود که فقط خدمات نشر چاپی داشته باشد .
ضمنا ناشرین بسیار بزرگی هم وجود دارند که بیش از صد سال سابقه فعالیت نشر داشته و از نظر حجم محتوا ، بیش از هزاران کتاب و دهها هزار مجله علمی در پایگاه های علمی خود ذخیره داشته و به ارائه و فروش آن مشغولند .
تقسیم بندی پایگاه های علمی : پایگاه های علمی را از جنبه های مختلف به صورت زیر تقسیم بندی می کنند :
از لحاظ محتوای قابل دستیابی در پایگاه داده : پایگاه های علمی منابع یا اسناد علمی ، معمولا به دوسته پایگاه های علمی کتاب شناختی و پایگاه های علمی تمام متن تقسیم بندی می شوند .
دسته ی اول ، پایگاه های علمی هستند که داده های کتاب شناختی اسناد را در خود نگهداری می نمایند .
منظور از داده های کتاب شناختی ، داده هایی است که به منظور شناسایی اسناد ، شبیه اطلاعات شناسنامه یا کارت ملی در افراد یک جامعه و منابع ، در نظر گرفته شده و ذخیره می شوند .
نوع داده های کتاب شناختی با توجه به نوع سند با یکدیگر متفاوت بوده و در اینجا به ذکر این داده ها در دو نوع سند رایج ، یعنی کناب و مقاله مجلات اشاره خواهد شد : _ در مورد کتاب ، حداقل داده های کتاب شناختی عبارتند از : عنوان کتاب ، نام نویسنده (گان)، ناشر کتاب ، زمان انتشار .
_ در مورد مقالات مجلات علمی نیز :
نام نویسنده (گان) ، عنوان مقاله ، عنوان مجله ، سال انتشار ، شماره مجله ، صفحات ، تاریخ نشر ، است .
یکی از امکانات نسبتا جدید در پایگاه های علمی کتاب شناختی ، وجود چکیده یا خلاصه اسناد ، چکیده مقاله نشریات ، خلاصه مقالات کنفرانس ها در کنار اطلاعات کتاب شناختی است ، چرا که با وجود این امکان ، محققین تا اندازه ی زیادی قادر خواهند بود ، مناسب یا مرتبط بودن(یا نبودن)مقالات را با نیاز خود ، تعیین نمایند .
نمونه ی این پایگاه های علمی عبارتند از :
بانک اطلاعاتی ISI )متعلق به موسسه تامسون و رویترز (http ://thomsonreuteers.com ، بانک اطلاعاتی (PubMed(MEDLINE)(http://WWW.ncbi.nlm.nih.gov/pubed) متعلق به کتبخانه ملی پزشکی و موسسه ملی سلامت آمریکا و بانک اطلاعاتی EconLit .org / econlit) (http://www .aeaweb متعلق به انجمن اقتصاد آمریکا است.
اما دسته دوم پایگاه های علمی ، یعنی پایگاه های علمی تمتم متن ، علاوه بر داده های کتاب شناختی و چکیده اسناد خود ، معمولا مقالات مجلات یا کنفرانس های علمی ، امکان دسترسی یا دانلود متن کامل این اسناد یا مقالات را نیز در خود ثبت و نگهداری می کنند .
لازم به ذکر است که پایگاه های علمی تمام سند ، یا به صورت پرداخت حق اشتراک سالیانه و غیره ، متن کامل این اسناد را در اختیار قرارمی دهند.
نمونه های این دسته پایگاه های علمی عبارتند از : بانک اطلاعاتی AGRICOLA متعلق به کتاب خانه ملی کشاورزی آمریکا ، بانک اطلاعاتی IEEE Xplor متعلق به موسسه مهندسین برق والکترونیک که هر دو این پایگاه های اطلاعاتی ، داده های کتاب شناختی و چکیده اسناد خود را در اختیار کلیه بازدید کنندگان قرار داده ، لیکن متن کامل اسناد زیر مجموعه را ، فقط در اختیار افراد یا مراکز دانشگاهی یا علمی که حق اشتراک این منابع را پرداخته اند ، قرار خواهد داد .
همچنین سایت CIVILICA ، بانک اطلاعاتی جامع مقالات در ایران دارای حق اشتراک است. از نظر هزینه دسترسی به محتویات داخل پایگاه داده : از نظر هزینه دستیابی به محتوای پایگاه های علمی یا اسناد آنها ، این پایگاه ها را می توان به سه گروه تقسیم بندی کرد ، که عبارتند از : « پایگاه های علمی دارای هزینه « که حتی برای ورود اولیه به آنها ، جستجو و نمایش حداقل اطلاعات (اطلاعات کتاب شناختی ) مستلزم پرداخت هزینه ( معمولا حق اشتراک سالیانه ) بوده و در غیر اینصورت ، هیچ استفاده ای از آنها نمی توان داشت . پایگاه های علمی مهم در این دسته ، Web of Sciences همان بانک اطلاعاتی معروف ISI و SCOPUS هستند .
« پایگاه های علمی دارای هزینه برای متن کامل « که فقط دریافت متن کامل مقالات یا سایر اسناد موجود در آنها ، دارای هزینه ( معمولا از طریق پرداخت حق اشتراک ) است و سایر خدمات دیگر آنها ورود به بانک اطلاعاتی ، جستجو ، دریافت یا مشاهده اطلاعات کتاب شناختی و چکیده اسناد رایگان می باشد .
در این دسته می توان پایگا ه های علمی AGRICOLA و IEEE Explore را نام برد.
« پایگاه های علمی رایگان « که کلیه خدمات رایگان انها ، حتی دریافت متن کامل مقالات ، رایگان است .
از نمونه های این پایگاه های علمی ، DOAJ و OSD را می توان نام برد .هر دواین پایگاه های علمی ، پایگاه های داده ای مجلات علمی پژوهشی با دسترسی آزاد (open access) می باشند .
دسترسی آزد (Open Access) :
پروتکل یا شیوه ای در انتشار مجلات ، کتب و یا سایر اسناد علمی است که مطابق با آن ، کلیه ی بخش های مقالات نشریات ، اعم از چکیده یا متن کامل ، به صورت رایگان در اختیار کلیه بازدیدکنندگان قرار می گیرد و هیچ گونه هزینه ای بابت دسترسی به آنها دریافت نمی گردد .
این نهضت جهانی ، هرچند قبل از فراگیر شدن اینترنت در دهه 1940 میلادی آغاز گردیده بود ، لیکن از نظر علمی ، از سال 2002 و بدنبال برگزاری کنفرانس نهضت دسترسی آزاد در بوداپست مجارستان ، فراگیر شد.
پایگاه های علمی تخصصی ، پایگاه های داده ای هستند که تنها به جمع آوری و طبقه بندی اسناد مرتبط با یک حوزه ی علمی (یا حوزه های مرتبط با آن ) می پردازند .
نمونه های این پایگاه های علمی عبارتند از :
AGRICOLA که بانک اطلاعاتی حوزه علمی کشاورزی و علوم وابسته به آن (شیلات ، علوم دامی ، جنگلداری ، غذا و تغذیه و غیره) است.
IEEE Explore بانک اطلاعاتی حوزه مهندسی برق و الکترونیک و علوم کامپیوتر است. PsyclNFO بانک اطلاعاتیاسناد حوزه روانشناسی ، روانپزشکی و علوم رفتاری است .
در مقابل بانک های تخصص ، پایگاه های علمی هستند که اسناد محتوی آنها به یک یا چند حوزه محدود ، تعلق نداشته و به عبارت دیگر جامعیت بیشتری در اسناد محتوی خود دارند .
به این دسته از پایگاه های اطلاعات علمی ، بانک های اطلاعات چند رشته ای یا چند تخصصی می گویند.
البته بانک های این گروه ازنظر حجم و گسترش اسناد محتوی آنها ، برخی بسیار بزرگ ، با تعدادرشته های علمی بیشتر و برخی کوچک تر ، با رشته های علمی کمتر می باشند.
لیکن نقطه مشترک آن ها ، تعدد رشته ها یا گرایشهای در برگیرنده آنهاست .
از این دسته پایگاه های علمی می توان موارد زیر را برشمرد : Web of Science یا همان پایگاه ISI ، که خود دارای زیر مجموعه هایی از پایگاه های علمی حوزه علوم پزشکی و سلامت ، علوم اجتماعی و رفتاری ، علوم پایه و مهندسی ، علوم انسانی و هنر است.
لازم به ذکر است این پایگاه با نمایه نمودن تعداد بسیار زیادی مجله علمی در رشته های یاد شده یکی از اصلی ترین پایگاه های علمی برای اکثریت دانشجویان ، اساتید ، محققین و سایر علاقه مندان در رشته های مختلف علمی است .
Google Scholar این بانک اطلاعاتی را که بیشتر می توان آن را یک موتور جست جوی پر قدرت برای متون و منابع علمی به شمار آورد ، با توجه به پوشش بالای مجموعه Google بر روی وب ، یک بستر مناسب و جامع چند رشته ای محسوب می گردد .
این پایگاه داده به یک پایگاه داده ای ثابت برای محققینی که می خواهند جستجوی منابع و با پوشش بالا در منابع علمی داشته باشند ، تبدیل شده است .
از نظر معتبر(سطح اعتبار) بودن اسناد و منابع پایگاه داده : پایگاه های علمی از نظر سطح اعتبار به پایگاه های علمی غیر نمایه ای و نمایه ای تقسیم می شوند :
پایگاه های علمی غیر نمایه ای ، فرایندی برای نمایه شدن مجلات مختلف ندارند ، این بانک ها معمولا پس از تکوین وب ، پا به عرصه ی وجود گذاشتند و بدون وجود اینترنت ، این گروه از بانک ها نیز ، بوجود نمی آمدند.از این دسته می توان Google Scholar را نام برد .
اما در نقطه مقابل ، پایگاه های علمی قرار دارند که اکثریت آنها از بطن یک نمایه نامه چاپی به شکل یک بانک اطلاعات نمایه الکترونیک یا تحت وب تکامل پیدا نموده اند .
فلذا بدیهی است که سابقه حضور و فعالیت این دسته از بانکها ، بسیار طولانی تر از دسته اول باشد.
از نظر وجود امکانات جانبی در پایگاه داده : برخی از پایگاه های علمی ، علاوه بر امکانات معمول و بعضا مشترکی که ذکر گردید ، از جمله امکان جستجوی ساده و پیشرفته ، ذخیره سازی و گزارش اطلاعات کتاب شناختی اسناد ف نمایش چکیده ، نوع اسناد از نظر مقاله ، گزارش ، مقاله سمینار و غیره دارای امکانات مهم و جانبی دیگری بوده که بخصوص در تحلیل های مطالعات یا ارزیابیهای علم سنجی در سطح فردی ، دانشگاهی ، رشته علمی ، موضوعات خاص ، کشور یا منطقه ای و غیره کاربرد زیادی دارد .
این امکانات را به طور عمده به دو دسته تقسیم می شوند: امکان تولید خروجی منطبق با نرم افزارهای مدیریت کتابشناسی (نرم افزار مرجع دهی و مرجع نویسی /نحوه ی نگارش منابع / مرجع نگاری ) ، همانند EndNote یا Reference Manager این مکان ، یکی از بهترین امکانات موجود در برخی پایگاه های علمی است که فواید بسیار زیادی برای کاربران به همراه دارد.
اما مهمترین این فواید ، سهولت در نگارش منابع مقالات ، گزارشات یا پروپزالهایی است که قصد ارجاع یا استناد به مقالات جستجو شده را دارید.
امکان تحلیل های استنادی : تحلیل های استنادی به مجموعه ای از تحلیل های آماری یا محاسباتی بر روی داده های مرتبط با استنادات مقالات البته برخی از این شاخص ها در سطوح مختلف فردی ، دانشگاهی، منطقه ای ، موضوعی یا رشته ای و غیرقابل محاسبه و تفسیر بوده و برخی فقط در یک سطح خاص ، بعنوان مثال سطح مجله علمی ، قابل محاسبه و تفسیر می باشند؛ اطلاق می گردد.
نتیجه یا خروجی این تحلیل ها، شاخص های عددی قابل تفسیر در زمینه استنادات منابع مختلف یا سایر سطوح محاسبه شده است که معمولا به طور مستقی یا غیر مستقیم ، اعتبار سطح محاسبه شده؛ بعنوان مثال اعتبار علمی فرد محقق ، اعتبار علمی مقاله ، اعتبار علمی مجله را نشان می دهد .
یکی از مهمترین و پرکاربردترین این شاخص های استنادی ، شاخص ضریب تاثیر است که این شاخص فقط در سطح مجله علمی قابل محاسبه و تفسیر است .
یادداشت برداری :
در حین تحصی دانشگاهی یکی از مهمترین مهارت هایی که لازم است هر دانشجویی کسب نماید ، توانایی یادداشت برداری های دقیق ، واضح ، خوانا و صریح است .
در زمانی که از یک موضوع یادداشت برداری شود ، به مرور زمان با تکرار مطالب درک بهتری از آن موضوع به دست می آید.
برخی از دلایلی که باعث می شود از یادداشت برداری استفاده شود عبارتند از :
_ همکار فکری برای مرور دوباره متن اصلی مقاله یا کتاب .
_ یادآور مناسب برای نکات مهم یک سخنرانی ، ارائه ویا کلاس درس.
_ یک منبع بسیار مهم برای یک مقاله یا ارائه در سمینار .
_ مجموعه نوشته هایی به مراتب کمتر و خلاصه تر از متن اصلی که مفاهیم ف ایده ها ، کارهای انجام شده و نتایج کارها و علت آنها را شامل می شود و این باعث می شود سرعت یادآوری و بازیابی سریع تر و دقیق تر شود .
_ به تمرکز کمک می کند .
_ یک درک کلی از مدرک را ارائه می دهد.
_ پرسش ها و بحث هایی را راجع به مطلب ارائه می دهد.
_ یک نوع اولویت بندی از اطلاعات و مفاهیم ارائه شده در متن اصلی با توجه به اهمیت و نقش آن ها فراهم می کند.
راه های مختلفی برای تهیه ی یادداشت وجود دارد که این تناسب برای فردی تا فرد دیگر ممکن است متفاوت باشد.
معمولا یادداشت های هر محقق برای خودش مناسب است .
محقق می بایست روشی را که برای خودش راحت تر و مناسب تر است انتخاب نماید تا بتواند تفسیرهای علمی خوبی از آن ها حاصل کند.
