تقسیم بندی انواع تحقیقات بر اساس روش های جمع آوری اطلاعات : در یک تقسیم بندی کلی، بر اساس معیار روش های جمع آوری داده ها و اطلاعات، تحقیقات به دو دسته ی اسنادی و میدانی طبقه بندی می شوند.
تفاوت این دو روش در آن است که در روش اسنادی، محقق با واسطه اسناد و مدارک به مطالعه موضوع مورد تحقیق در خصوص جامعه آماری می پردازد، ولی در روش میدانی، محقق مستقیما با نمونه های تحقیق سر و کار دارد.
در ضمن، تحلیل های ثانویه ای که بر داده های آماری و پژوهش های پیمایشی انجام می گیرند، جزو تحقیقات اسنادی محسوب می شوند.
1-روش های اسنادی (استفاده از اطلاعات و مدارک موجود):
این روش دارای مزایا و معایبی به شرح ذیل می باشد:
مزایای روش اسنادی :
- ارزان بودن انجام آن
- صرفه جویی در وقت
- امکان ارزیابی روند موضوع در گذشته
معایب روش اسنادی :
- ناقص و ناکافی بودن این روش در ارزیابی مسائل علوم تجربی
- در دسترس نبودن همه اطلاعات پیرامون موضوعات ورد تحقیق .
روش میدانی
روش میدانی با استفاده از تکنیک های مختلفی انجام می گیرد که در این قسمت به مهم ترین آنها (پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه) اشاره می شود:
تکنیک پرسشنامه
در طراحی پرسشنامه، باید نکات زیرا مدنظر داشت:
- در طراحی پرسشنامه، باید اهداف و فرضیه های تحقیق تنظیم گردد.
- داشتن یک مقدمه رسا، جذاب ولی بصورت کوتاه و مختصر در ابتدای پرسشنامه
- وجود پرسش های قابل فهم و خالی از ابهام
- خودداری از پرسش های طولانی و وقت گیر و دوپهلو
- خودداری از واژه ها و لغات نامأنوس و نامفهوم
- طراحی پرسشنامه در قالب زیبا و دوری از بیان کلمات زشت و زننده
- محدود بودن پرسش های زمینه ای
- قرار دادن پرسش های حساس و مهم در پایان پرسشنامه
- هر سوال فقط به یک موضوع اختصاص داشته باشد
- در حد امکان استفاده از پرسش های باز و بسته به همراه هم
- قرار دادن تمام پاسخ های ممکن برای پرسش های بسته با استفاده از جواب های مطرح شده در هنگام پری تست پرسشنامه اولیه روش های جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای (نحوه اجرا و جمع آوری اطلاعات) :
- پرسشنامه تکمیل شده به صورت مصاحبه رودررو توسط پرسشگر و یا محقق
- پرسشنامه تکمیل شده توسط پاسخگو
مزایای پرسشنامه :
- امکان پوشش بالا در موقعیت زمانی کم
- امکان اجرای آن به صورت ساده و ارزان
- امکان استفاده راحت از نیروهای کمکی در حین اجرای تحقیق برای پیشبرد سریع کار
- یکسان بودن شرایط پاسخگویی در زمان تکمیل پرسشنامه
معایب پرسشنامه :
- امکان برداشت متفاوت از مضمون و مفهوم سوالات
- قابلیت اجرایی پایین آن در پاسخ گرفتن از بی سوادان
- امکان پرت در پاسخ و تعداد پرسشنامه های برگشتی مخصوصا کاهش درصد پرسشنامه های تکمیل شده و پاسخ های رسیده در پرسشنامه های پستی
تکنیک مشاهده :
در مشاهده باید موارد زیر رعایت گردد:
- مستقیما معطوف به هدف تحقیق باشد.
- برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنظیم شده باشد.
- اطلاعات به طور دقیق و منظم ثبت شود.
- میزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسی باشد.
مزایای مشاهده :
- امکان بررسی جزئیات موضوع
- امکان بررسی صحت اطلاعات جمع آوری شده از طریق دیگر
- جمع آوری اطلاعات زیاد در زمان کوتاه
- بالا بودن صحت اعتبار اطلاعات
معایب مشاهده :
- تاثیر منفی حضور مشاهده گر
- تمایلات شخصی مشاهده گر
- میزان توانائی مشاهده گر در مشاهده ثبت دقیق اطلاعات
- استاندارد کردن و طبقه بندی اطلاعات مشکل است.
- گاهی اوقات مشکلات اخلاقی در مشاهده پیش می آید.
- در نمونه های زیاد، وقت گیر و پرهزینه است.
تکنیک مصاحبه :
مصاحبه به لحاظ نوع پرسش معمولا در سه شکل انجام می گیرد:
- مصاحبه انعطاف پذیر یا آزاد:
در این حالت چارچوب و حدود پرسش ها برای مصاحبه گر مشخص است، ولی زمان و توالی پرسش به سلیقه مصاحبه گر بستگی دارد.
- مصاحبه با انعطاف پذیری متوسط یا منظم:
در این مصاحبه، مصاحبه گر از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و با توالی ثابت استفاده می کند، اما معمولا پرسش ها به صورت باز هستند.
- مصاحبه با انعطاف پذیری یا پرسشنامه همرا با مصاحبه:
در این حالت مصاحبه گر از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و با توالی استاندارد استفاده می کند.
مزایای مصاحبه :
- قابلیت استفاده برای کم سوادان و یا بی سوادان
- امکان روشن کردن مفهوم سوالات، با توضیح بیشتر مفهوم و منظور محقق
معایب مصاحبه :
- مقوله بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات در هنگامی که با سوالات باز سروکار داریم، مشکل است.
- معمولا وقت گیر و پرهزینه می باشد، خصوصا در مواقعی که لازم است هماهنگی به عمل آید.
- در مقایسه با روش مشاهده، ثبت وقایع ناقص تر است.
تورش (خطای)مصاحبه گر و دخالت دادن نظرات شخصی در فرایند مصاحبه و امکان انحراف در مسیر از پیش تعریف شده نیز وجود دارد.
