انتخاب استاد راهنمای پایان نامه : انتخاب کمیته علمی گام بسیار مهمی در فرآیند آماده کردن پایان نامه دکتری یا رساله فوق لیسانس است.
استاد راهنما به عنوان رئیس کمیته علمی، معمولاً توان و تاثیر زیادی در کل فرآیند انجام رساله یا پایان نامه دارد.
انتخاب استاد راهنما برای پروژه پایان نامه تصمیم بسیار مهمی است.
در پرتو همکاری استاد راهنما و کمیته علمی، حدود موضوع را مشخص خواهید کرد، طرح پیشنهادی را ارائه خواهید داد، تحقیق را انجام داده و پایان نامه یا رساله خود را خواهید نوشت.
سرانجام، کمیته علمی درباره کیفیت پروژه شما قضاوت خواهد کرد.
در این مقاله، پیشنهادهایی را ارائه می کنیم که می تواند به شما در انتخاب استاد راهنما و دیگر اعضای کمیته علمی مرتبط با پایان نامه یا رساله کمک کند.
بهتر است پیش از انتخاب یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه به عنوان استاد راهنما، نقش استاد راهنما را مورد توجه قرار دهید.
همان طور که گفته شد، استاد راهنمای شما توان و تاثیر زیادی در کل فرآیند پایان نامه یا رساله خواهد داشت.
در حالی که ویژگی های این نقش از دانشگاهی به دانشگاهی دیگر، از بخشی به بخش دیگر و از استاد راهنمایی به استاد راهنمای دیگر متفاوت است، برخی از وظایف کلی استاد راهنما نسبتاً جهان شمول می باشد.
اول، استاد راهنما موضوع پایان نامه یا رساله را تأیید و تصویب خواهد کرد.
دوم، استاد راهنما با مشورت شما، اعضای کمیته را تأیید خواهد نمود.
سوم، استاد راهنما هر یک از سطرها، بخش ها و فصل های پایان نامه را تأیید خواهد کرد.
چهارم، استاد راهنما تعیین خواهد کرد که اعضای کمیته علمی در فرآیند پایان نامه یا رساله شما چگونه مشارکت داشته باشند.
پنجم، استاد راهنما با توجه به آمادگی شما درباره زمان دفاع از پایان نامه یا رساله تصمیم می گیرد.
و سرانجام، استاد راهنماست که تعیین می کند آیا به شما مدرک تحصیلی داده شود یا نه.
اکثر بخش های علمی دانشکده ها در ارتباط با این که چه کسانی می توانند و چه کسانی نمی توانند به عنوان استاد راهنمای پایان نامه یا رساله انجام وظیفه نمایند، قوانینی دارند.
برخی از دانشگاه ها فقط به افرادی که عضو هیأت علمی تحصیلات تکمیلی باشند، اجازه می دهد استاد راهنمای پایان نامه باشند؛ یعنی، آن دسته از اعضای هیأت علمی که به اندازه کافی آثار علمی منتشر شده جدید داشته باشند و در کلاس های تحصیلات تکمیلی تدریس نمایند، می توانند به عنوان استاد راهنما انتخاب شوند.
این قوانین از این منطق پیروی می کند که عضو هیأت علمی که برنامه فعال پژوهشی نداشته باشد، مهارت های لازم را برای راهنمایی یک پروژه تحقیق دکتری نیز نخواهد داشت.
قوانین مربوط به استاد راهنمای رساله فوق لیسانس، ممکن است به سختی قوانین مربوط به استاد راهنمای پایان نامه دکتری نباشد.
چون روش ها دربارۀ این که چه کسانی می توانند یا نمی توانند به عنوان اساتید راهنمای پایان نامه دکتری انجام وظیفه نمایند متفاوت است، توصیه می کنیم در اولین فرصت قوانین دانشگاه خود را در این باره مطالعه کنید.
دانستن قوانین داخلی مربوط به موسسه به شما کمک خواهد کرد که از انتخاب یک استاد راهنمای احتمالی که واجد شرایط راهنمایی یک پایان نامه یا رساله نیست، خودداری کنید.
معیارهای انتخاب استاد راهنما :
در انتخاب یک استاد راهنما باید عوامل زیر را مدنظر قرار دهید:
الف) تخصص
ب) قابلیت دسترسی
ج) بازخورد
د) موفق بودن
ح) نوع شخصیت
و) گرایش به روش شناسی .
اهمیت هر یک از این معیارها به ترتیب بحث خواهد شد.
الف) تخصص
به طور آرمانی، این بیشتر به نفع شماست که استاد راهنمایی را بیابید که در زمینه موضوع مورد نظر تخصص داشته باشد. ممکن است بخواهید برخی از آثار استاد راهنمای مورد نظر را مطالعه کنید. به عقیده ما، عمل به این توصیه به طور کلی نتیجه بهتری در بر خواهد داشت. مسلماً، هرچه زمینه تخصصی استاد راهنما به موضوع شما نزدیک تر باشد، شایستگی وی برای:
الف) شناسایی مشکلاتی که ممکن است به هنگام انجام مطالعات با آنها برخورد کنید.
ب) هدایت شما به سمت منابع ادبیاتی مرتبط با موضوع و
ج) راهنمایی انتخاب روش های جمع آوری و تحلیل داده ها، بیشتر خواهد بود.
از این گذشته، استاد راهنمایی که دارای علاقه و توانمندی در زمینه موضوع پژوهشی شماست. احتمالاً وقت زیادی روی پروژه تان صرف می کند؛ چنین استاد راهنمایی در مقایسه با کسی که در زمینه موضوع شما دانشی ندارد و از این رو ممکن است به آن علاقه ای نیز نداشته باشد، حسابی پروژه را حلاجی می کند و به چشمان تیز بین پیشرفت شما را زیر نظر می گیرد.
ب) قابلیت دسترسی
عامل مهم دیگری که در انتخاب یک استاد راهنما در نظر گرفته می شود، قابلیت دسترسی است. در این که یک استاد راهنما در طول مدت انجام پروژه دائماً در دسترس شما قرار گیرد. چندین عامل می تواند دخالت داشته باشد. زمانی که شخصی را به عنوان استاد راهنمای احتمالی در نظر می گیرید، بایستی به این چیزها فکر کنید. محققانی که در سطح ملی شناخته شده هستند، ممکن است به قدری سرگرم فعالیت های تحقیقی باشند که نتوانند برای شما زمانی را در نظر بگیرند.
سایر اعضای هیأت علمی ممکن است کارهای فعال کلینیکی داشته باشند یا این که به علت مسئولیت های مشاوره ای، بسیاری از اوقات از فضای دانشگاهی دور باشند. اعضای هیأت علمی که قرارداد نه ماهه با دانشگاه دارند [حق التدریسی]، ممکن است در ایام تابستان در دسترس نباشند. اعضای هیأت علمی که برنامه ای برای فرصت مطالعاتی دارند، ممکن است به پیشرفت تحقیق شما لطمه وارد کنند. دیگر اعضای هیأت علمی ممکن است برای به دست آوردن موقعیتی در دانشگاه دیگر برنامه ریزی داشته باشند و از این رو ممکن است در طول پیشرفت پروژه تان در دسترس نباشند.
برای استاد راهنمای یکی از مؤلفین این کتاب در طول نیم سال آخر تحصیلی که روی پایان نامه کار می کرد، یک فرصت مطالعاتی پیش آمد؛ بنابراین، به ناچار استاد راهنمای دیگری به جای او تعیین شد. اساتید راهنمای مشهور و پرطرفدار به سبب تقاضای بالا، ممکن است تعداد پایان نامه یا رساله های بیشتری را برای کنترل و نظارت داشته باشند.
پس مسئله استاد تمام وقت وجود دارد. نظر به این که قراردادهای هیأت علمی غیر دائمی ممکن است تجدید نشود، اعضای هیأت علمی دائمی احتمالاً از ثبات بیشتری برخودارند. لازم است قابلیت دسترسی و ثبات نسبی اساتید راهنمای بالقوه را در راستای محدودیت زمانی و برآوردتان از تکمیل پروژه در نظر بگیرید.
ج) باز خورد
استاد راهنما به نوعی سر نخ های کنترل کیفیت پایان نامه یا رساله را ارائه می دهد و معمولاً طرح پیشنهادی و نسخه نهایی پروژه را پیش از آن که اجازه ارسال فصول پایان نامه یا رساله به دیگر اعضای کمیته داشته باشید، تصویب و تأیید خواهد کرد.
از این رو، به دنبال استاد راهنمایی باشید که پروژه شما را مطالعه کند، به آن انتقاد وارد نماید و بدون معطلی نظرات اصلاحی خود را به طور مکتوب به شما اعلام کند. زمان مناسب برای هر بار مراجعه به استاد راهنما چه زمانی است؟ یک قاعده سرانگشتی خوب وجود دارد که هر دو هفته یک بار را برای پاسخ گویی استاد راهنما مناسب می داند. به دنبال آن، پرس و جوی توأم با وقت شناسی می تواند مناسب باشد. مسلماً دانشجویان بایستی متوجه باشند که در مواقعی که مشغله استاد راهنما زیاد است ( به طور مثال، زمان تصحیح اوراق، تعطیلات و روزهای پایانی دوره تحصیلی، زمانی که همه دانشجویان می خواهند پروژه شان را به پایان برسانند) ممکن است زمان پاسخ گویی استاد راهنما به طول بیانجامد. شاید باید مواقع پاسخ گویی را با دقت تنظیم و هماهنگ کنید تا استاد راهنمای مورد نظر، مطالب ارائه شده را بخواند.
برخی از اساتید راهنما بازخورد مبهمی را ارائه می دهند (به طور مثال، این فصل را بازنویسی نمایید)، در حالی که اساتید دیگر ممکن است توضیحات مفصلی را در اختیارتان قرار دهند (برای مثال، « شما نیاز به شناسایی سه عامل مهم دارید و سپس باید آنها را در پرتو نظریه های مورد بحث ارزیابی نمایید»). طولانی شدن انتظار برای دریافت بازخورد استاد راهنما درباره یک فصل، ممکن است برخی پیامدهای مثبت را به دنبال داشته باشد.
اول این که، اگر شما استاد راهنمایی که نقد کامل از پایان نامه ارائه می دهد را بتوانید متقاعد کنید. احتمالاً با دیگر اعضای کمیته مشکلات جدی کمتری خواهید داشت. دوم این که، برای دفاع از طرح پیشنهادی و دفاع شفاهی نهایی از پایان نامه یا رساله آمادگی بهتری پیدا خواهید کرد. سوم این که، وقتی که مطابق استاندارهای استاد راهنمای خود عمل کنید، اگر یکی از اعضای کمیته بخواهد از کارتان بیش از حد یا بی دلیل انتقاد کند او به احتمال زیاد از شما حمایت خواهد کرد.
د) موفق بودن
موفقیت دانشجویان در فارغ التحصیل شدن توسط استاد راهنما، عامل مهمی است که در زمان انتخاب یک استاد راهنما در نظر گرفته می شود. چون شما نگران اتمام دوره تحصیلی خود هستید، باید ببینید استاد راهنمای مورد نظر شما چه تعداد دانشجوی موفق دارد؛ منظور از تعداد دانشجویان موفق، مد نظر قرار دهید، زیرا احتمالاً برخی از اعضای هیأت علمی، شانس راهنمایی پایان نامه دکتری یا رساله فوق لیسانس را نداشته اند.
ه) نوع شخصیت
نوع شخصیت برای برخی افراد اهمیت دارد. نوشتن پایان نامه یا رساله، یک فرایند گروهی و مشترک بین شما و استاد راهنماست. مسلماً، شما استاد راهنمایی را انتخاب می کنید که بتوانید به خوبی با او کار کنید. باید درباره انتظارتان از استاد راهنما و نیز تصور وی از ایفای نقش خود به بهترین نحو ممکن، اطلاع داشته باشید. استادان راهنما در زمینه چگونگی کار با دانشجویان روی پایان نامه یا رساله، تفاوت زیادی با هم دارند.
برخی از استادان راهنما در یک طرف پیوستاری قرار می گیرند که هر مرحله از کار دانشجویان را به دقت کنترل می کنند؛ در بعضی موارد این که در هر مرحله چه چیزی باید انجام شود را به طور دقیق قید می نمایند و سپس لازم است دانشجو هر بخش از مطالب را برای نقد و بررسی به استاد راهنما ارائه دهد. استادان راهنمایی که در طرف دیگر پیوستار قرار می گیرند، به دانشجویان می گویند که خودشان کار را پیش ببرند و پیش بینی کاملی از پروژه را پیش از ارائه آن برای ارزیابی توسط کمیته در اختیارشان قرار دهند. اکثر استادان راهنما احتمالاً در میانه این دو طیف قرار می گیرند. استادان راهنما در روش نقد پایان نامه نیز با یکدیگر تفاوت دارند.
برخی در نقد، بی تعارف و حتی طعنه زن هستند. برخی دیگر رک و روراست هستند و مهربانانه کار دانشجویان را نقد می کنند. با این وجود، برخی از استادان راهنما وقتی که نقاط ضعف دانشجویان را خاطر نشان می کنند بسیار مراقب احساسات آنها هستند تا آنها را در اصلاح ضعف ها راهنمایی کنند. در مورد اخیر، شخص دیگری در کمیته مجبور خواهد شد که شدت عمل به خرج داده و این وظیفه را انجام دهد؛ به همین جهت نقش استاد راهنما و کمیته این است که از رعایت استانداردهای دانشگاه، دانشکده و بخش توسط داوطلب (دانشجو) اطمینان حاصل کنند.
هم چنین دانشجویان عموماً در رابطه با این که با کدام یک از استادان راهنما می خواهند کار کنند، دارای سلایق شخصی هستند. برای مثال، برخی دانشجویان ترجیح می دهند با اعضای هیأت علمی مرد را ترجیح می دهند. برخی دانشجویان ترجیح می دهند با اساتید مسن تر کار کنند، در حالی که برخی دیگر کار با اساتید جوان تر را ترجیح می دهند.
و) گرایش به روش شناسی
اعضای هیأت علمی اغلب بر اساس ترجیحات شان در خصوص روش تحقیق خاص، متفاوت عمل می کنند. یک روش تحقیق ، در برگیرنده راهبردی است که در جمع آوری و تحلیل داده ها دنبال می شود. تفاوت عمده در طبقه بندی تحقیق به لحاظ روش، تفاوت میان پژوهش کیفی و پژوهش کمی است. پژوهش های کمی و کیفی هر کدام به انواع مختلفی تقسیم می شوند و هر یک برای پاسخ به نوع متفاوتی از سوال تحقیق طراحی شده اند، تحقیق کمی، شامل جمع آوری و تحلیل داده های عددی است که معمولاً به شکل های آماری ارائه می شوند.
طرفداران مطالعات کمی به انواع تحقیقاتی از این دست مانند توصیفی (یا پیمایشی )، همبستگی ، علی – مقایسه ای و تحقیق آزمایشی گرایش دارند. طرفداران چنین مطالعاتی ادعا می کنند که کارشان در یک چارچوب آزاد ارزش صورت می گیرد . تحقیق کیفی اساساً داده های غیر عددی مانند یادداشتهای خیلی زیاد بر گرفته از یک سایت پژوهشی، داده های حاصل از مصاحبه، برنامه ضبط شده در نوارهای ویدئویی و شنیداری و دیگر مصنوعات غیر عددی را شامل می شود.
پژوهشگران روش کیفی بر ماهیت واقعیت اجتماعی، رابطه نزدیک بین پژوهشگر و مشارکت کننده و محدودیت های محیطی شکل دهنده تحقیق، تأکید دارند. پژوهشگران کیفی بر ماهیت آکنده از ارزش پژوهش تأکید دارند. طرفداران مطالعات کیفی به حمایت از رویکردهای تحقیقی از قبیل مطالعات موردی ، قوم نگاری ،کردار شناسی ، روش شناسی قومی ، نظریه داده بنیاد ، پدیدار شناسی ، تعامل نمادین و تحقیق تاریخی گرایش دارند.
شما به بررسی هماهنگی بین سلیقه خود و سلیقه استاد راهنمای مورد نظرتان در زمینه روش تحقیق نیاز دارید. بیشتر اعضای هیأت علمی، از جمله مولفان همین کتاب، هر دو روش تحقیق کمی و کیفی را می پذیرند. به اعتقاد ما، مسئله این نیست که کدام روش بهتر است، بلکه مهم این است که کدام روش، (کمی و کیفی یا ترکیبی از هر دو) به سوال ویژه تحقیق یا جهت گیری پژوهش جواب بهتری خواهد داد.
