در این مقاله مفید با مفهوم سازه در روش تحقیق و پایان نامه نویسی ارشد روانشناسی و علوم تربیتی آشنا می شوید.
مفاهیم و سازه ها : واژه های «مفهوم» و «سازه» معانی مشابه دارند .
با این وجود تمایز مهمّی در بین است .
مفهوم انتزاع حاصل از کلیت موارد خاص را بیان می کند .
«وزن» یک مفهوم است . این واژه مشاهدات متعدد از چیزهایی را که کم و بیش «سنگین» یا «سبک» هستند بیان می کند .
«جِرم» ، «انرژی» و «نیرو» مفاهیمی هستند که توسط دانشمندان فیزیک به کار می روند .
البته آنها خیلی انتزاعی تر از مفاهیمی مانند «وزن» ، «قد» و «طول» هستند .
مفهومی که ممکن است خوانندگان این کتاب بیشتر بدان توجه کنند «پیشرفت» است .
این واژه انتزاع حاصل از مشاهده برخی رفتارهای کودکان است .
این رفتارها با پیرگی بر «یادگیری» تکالیف آموزشگاهی – خواندن واژه ها ، حل مسایل حساب ، ترسیم اشکال ، و نظایر آن همخوانی دارند .
رفتارهای مشاهده شده گوناگون در یک واژه «پیشرفت» در هم آمیخته و بیان می شوند .
«هوش» ، «پرخاشگری» ، «همرنگی» و صداقت همه مفاهیمی هستند که برای بیان انواع رفتار انسانی به کار می روند .
سازه یک مفهوم است اما ، از یک معنی افزوده ای برخودار است و آن اینکه این سازه به عمد و آگاهانه برای یک منظور خاص علمی تدوین یا اتّخاذ شده است .
« هوش» یک مفهوم یعنی انتزاعی از مشاهده رفتارهای هوشمندانه و غیر هوشمندانه است .
امّا «هوش» به عنوان یک سازه علمی هم به معنی بیشتر و هم به معنی کمتر از آن چیزی است که به عنوان مفهوم دارد .
آن بدین معناست که دانشمندان آگاهانه و به طور نشام یافته از آن به دو نحو استفاده می کنند .
یکی اینکه ، این واژه در طرحواره های نظری وارد و به طور نظام یافته از آن به دو نحو استفاده می کنند .
برای مثال ، می توانیم بگوییم که پیشرفت تحصیلی تا حدودی تابعی از هوش و انگیزش است .
دوّم اینکه ، «هوش» به نحوی تعریف و مشخص می شود که بتوان آن را مشاهده کرد و سنجید .
می توانیم با دادن آزمون هوشی مفروضی ( X ) به کودکان ، هوش آنان را مشاهده کنیم ، یا اینکه می توانیم از آموزگاران بخواهیم میزان نسبی هوش شاگردان خود را به ما بگویند .