نحوه نوشتن منابع پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی و علوم تربیتی و مشاوره مانند هم است و تابع سلیقه و مقررات دانشگاه شماست و در این مقاله مهم ترین مباحث منبع نویسی ذکر می شود.
چگونگی استناد و تنظیم فهرست منابع پایان نامه:
مقدمه :
انجام تحقیق بدون بهره گیری از آثار و افکار دیگران ممکن نیست و اصولاً نادیده انگاشتن تجارب انبوه شده نسل های پیشین کاری عقلانی محسوب نمی شود .
حتی فراتر از این باید اذعان کرد که تفکر در زمینه ای از تجارب نسل ها انجام می شود. بر این اساس لازم است محققان چگونگی مستند سازی متون کتبی را فراگیرند تا از فواید متعدد استناد برخوردار شوند.
برخی از فواید استناد را می توان به شرح زیر برشمرد :
• قدرشناسی : با مستندکردن متن پژوهشگر به شرح زیر سهم دیگران در کار خود اشاره می کند و از این طریق از آنان قدرشناسی می نماید.
• غنی سازی : با مستند کردن متن پژوهشگر اعلام می دارد که اندیشه او چگونه با افکار و آثار دیگران گره خورده است و بنابراین از اتهام توهم مصون می ماند.
• ترغیب به تحقیق : مستند سازی متن امکان مراجعه به منابع را برای خواننده فراهم می کند و در عین حال منابع مختلف را به او معرفی می نماید.
• ترویج روحیه علمی : عالمان باور دارند که تلاش های علمی آنان بر پایه کوشش پیشینیان انجام می شود و اعلام سندهای تحقیق عملاً این باور ترویج می شود.
• تحدید اثر: با ذکر منابع و مستندسازی متن هر محققی حدود کار خود را آشکار می کند و توضیح می دهد که دستاوردهای بدیع او به چه میزان است یا ترکیب تازه ای که پدید آورده است چگونه است .
برای استناد شیوه های متفاوتی وجود دارد که هریک از آن ها از قوت ها و ضعف هایی برخوردارند و باسلایق مختلفی انطباق دارند. دراین فصل شرح کوتاه چگونگی استناد براساس محتوای برخی از نوشته ها (بدره ای 1349، آریان پور، 1362، یاحقی وناصح ، 1371) و تقسیم بندی روش ها به درون متنی و برون متنی انجام می شود .
• استناد درون متنی : به شیوه ای از استناد که ارجاعات خود را درون متن نوشته ارائه می کند، استناد درون متنی گفته می شود.
در این شیوه حداکثر نام خانوادگی مولف، نام خانوادگی، مترجم، سال انتشار و صفحه مورد استناد از مجموعه اطلاعات مربوط به اثر ارجاعی در متن ارائه می شود و سایر اطلاعات در فهرست منابعی که به ترتیب الفبای نام خانوادگی مولفان تنظیم می شود ارائه می گردد.
استفاده از این شیوه فوایدی به شرح زیر دارد:
• متنی یکپارچه پدید می آید.
• از تکرار تمام مشخصات منابع در نوشته خودداری می شود.
• کسب اطلاع درباره منبع برای خواننده سهل است استناد درون متنی بر اساس متغییرهای زیر شکل های متفاوتی می یابد که شرح چگونگی انجام آنها لازم است :
• استناد مستقیم یا استناد غیرمستقیم
• استناد عمومی یا استناد خاص
• استناد به منابع اصلی یا استناد به منابع ترجمه شده منظور از استناد مستقیم آن است که قسمت هایی از یک منبع بدون کم و کاست در متن مقاله آورده شود.
در چنین حالتی به برداشت های کمتر از سه سطر استناد مستقیم کوتاه و به بیشتر از سه سطر استناد مستقیم بلند گفته می شود.
استناد غیرمستقیم نوعی ارجاع به متن مشابه به عنوان شاهد سخن و مدعاست و استفاده از متن به صورت تغییر یافته انجام شده است .
وقتی که متن به گونه ای به منابع مستند می شود که می تواند تغییر یابد یعنی می تواند تغییر یابد یعنی می تواند منبع دیگری جایگزین شود استناد عمومی مطرح است و درجایی که استناد فقط محدود به یک منبع است و تغییر آن امکان پذیر نیست استناد خاص مطرح می باشد .
در عین حال لازم است بین استناد به متن اصلی و متن ترجمه شده تفاوت گذاشت . این تمایز فقط به ارجاع مربوط می شود نه به زبان نویسنده . از ترکیب شیوه های متفاوت استناد درون متنی چند روش استناد پدید می آید که در عمل توجه به آن ها لازم است. این ترکیب در جدول زیر ارائه شده است.
چگونگی استناد در هریک از انواع مذکور متفاوت و به شرح زیراست :
• استناد عمومی مستقیم به منبع اصلی : نام خانوادگی مولف یا مولفان سال نشر اثر: شماره صفحه . مثال (حسینی 1370، 15)
• استناد عمومی غیرمستقیم به منبع اصلی : نام خانوادگی مولف یا مولفان سال نشراثر: صفحه . مثال (تاجداری ، 1369)
• استنادعمومی مستقیم به منبع ترجمه شده : نام خانوادگی مولف یا مولفان ، نام خانوادگی مترجم یا مترجمان سال نشر اثر ترجمه شده ، شماره صفحه . مثال :(گالتون ، ترجمه ایزدی ، 1366:16)
• استناد عمومی غیر مستقیم به منبع ترجمه شده : نام خانوادگی مولف یا مولفان نام خانوادگی مترجم یا مترجمان سال نشر اثر ترجمه شده مثال : ( براون ، ترجمه رووف ، 1374).
• استناد خاص مستقیم به منبع اصلی : نام خانوادگی مولف مولفان (سال نشر اثر:شماره صفحه ). مثال (خاکی ، 1378:93) می گوید که آزمون مقدماتی شاخص ها، راهی برای حذف سوال های غیرضروری است
• استناد خاص غیرمستقیم به منبع اصلی : نام خانوادگی مولف یا مولفان (سال نشر اثر:شماره صفحه ). مثال شریعتمداری (1380) اعتقاد دارد که خلاقیت نوعی تفکر است .
• استناد خاص غیرمستقیم به منبع ترجمه شده : نام خانوادگی مولف یا مولفان نام خانوادگی مترجم یا مترجمان سال نشر اثر ترجمه شده مثال : ( ترجمه شریفی وطالقانی ، 1371)سه نوع تحقیق را از یکدیگر تفکیک کرده است .
در مواردی که چند مولف یک اثر را پدید آورده اند و یا ترجمه کرده اند ذکر نام حداکثر سه نفر از آنان در متن مطلوب است چنان چه تعداد بیش ازسه نفر باشد بهتر است نام خانوادگی نفر اول مولفان یا مترجمان ذکر شود و به جای نام سایرین و همکاران گذاشته شود.
برای مثال مجید فر و همکاران (1380) و یا هیلگارد و اتکینسون (ترجمه براهنی و همکاران ، 1375) همچنین بهتر است وقتی که نقل مستقیم بلند (بیشتر از سه سطر) مطرح است طول و یا نوع خط مورد استفاده متفاوت با متن اصلی باشد .
در چنین مواردی تورفتگی متن نقل شده به اندازه 5/2-5/1 سانتی متر از هر طرف توصیه می شود . این موضوع برای استناد مستقیم کوتاه (کمتر از سه سطر) ضروری نیست و استفاده از گیومه برای این نوع استناد کافی است . نمونه ترسیمی این دو نوع استناد به شرح شکل زیر می باشد.
استناد برون متنی : به شیوه ای از استناد که ارجاعات خود را خارج از متن نوشته ارائه می کند استناد برون متنی گفته می شود .
استناد برون متنی دارای دو شکل عمده است که در یکی از ارجاعات به صورت زیرنویس (پاورقی ) و در دیگری ارجاعات به صورت یادداشت در پایان نوشته ارائه می گردد. در شیوه استناد برون متنی معمولاً از اعداد برای مشخص کردن ارجاعات متن استفاده می شود . در ارجاعاتی که به صورت زیرنویس ارائه می گردند اعداد مورد استفاده معمولاً به یک صفحه محدود می شوند و در صفحه بعد تکرار می گردند اما در ارجاعاتی که به صورت یاداشت عرضه می شوند اعداد مورد استفاده برای یک متن متوالی هستند.
فوایدی که می توان برای استناد برون متنی متصور شد به این شرح قابل ذکر می باشند :
• پیوستگی متن نوشته حفظ می شود .
• دسترسی به اطلاعات کامل اثر ارجاعی وجود دارد. در هر دو شکل استناد برون متنی شرایط و ضوابط کار یکسان است .
برای استناد در پایان عبارت یا کلمه ای که بناست مستند شود شماره ای گذاشته می شود و سپس در پایان همان صفحه یا پایان قسمت مربوطه (مثلاً پایان فصل ) یا در پایان متن به شرحی که بیان می شود منبع مورد نظر معرفی می گردد: در اولین استناد به یک کتاب مشخصات کامل آن به ترتیب زیر ذکر می شود:
نام و نام خانوادگی مولف یا گرد آوردنده (مولفان یا گرد آورندگان ) سال نشر اثر (داخل دو کمان ) نام اثر و مجلد (در صورت نیاز ) نام و نام خانوادگی مترجم یا مصحح (مترجمان یا مصححان ) محل نشر : نام ناشر نوبت چاپ صفحه
مثال : محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح (1371) : راهنمای نگارش و ویرایش ، مشهد: آستان قدس رضوی چاپ دهم ، ص 106
در اولین استناد به یک مقاله به شرح زیر عمل می شود :
نام و نام خانوادگی مولف (مولفان ) سال نشر (داخل کمان ) نام مقاله نام و نام خانوادگی مترجم (مترجمان ) نام نشریه شماره مسلسل زمان انتشار صفحه .
مثال : پرویز ناتل خانلری (1355) : شیوه و روش تحقیق ، سخن دوره 25، شماره 3و 4، ص 530 در اولین استناد به نسخه های خطی یا میکر و فیلم به شرح زیر عمل می شود :
نام و نام خانوادگی مولف یا گردآورنده (مولفان یا گردآورندگان ) سال تولید اثر (داخل دوکمان ) :نام اثر ، شهر نگهداری :محل نگهداری شماره نسخه شماره برگ مورد استفاده
مثال : جمال الدین حسین ابولفتوح رازی (556 ه ق ) : روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القران مشهد: کتابخانه استان قدس رضوی شماره 134برگ 25 .
برای استناد به آیات قرآن بیان مشخصات کامل چاپ لازم نیست و تنها ذکر سوره و شماره آن و شماره آیه مورد استفاده کفایت می کند .
مثال : سوره بقره (2) ایه 76 برای اولین استناد به منابع موجود در بانک های اطلاعاتی به شرح زیر عمل می شود :
نام و نام خانوادگی مولف یا گردآورنده (مولفان یا گرد آورندگان ) سال نشر آثار (در کمان ) نام و نام خانوادگی مترجم یا مصحح (مترجمان و مصححان ) نشانی دقیق محل نگهداری سند .
مثال : دانشگاه شهید باهنر (1381) آزمون دوره دکتری ادبیات فارسی http ://www. uk . ac. ir/phdExam برای اولین استناد به منابعی که نام مولف یا گردآورنده آنها مشخص نیست به شرح استناد به کتاب عمل می شود و به جای نام مولف خط تیره (-) گذاشته می شود .
ارجاعات بعدی به اثری که قبلاً معرفی شده است مختصرخواهدبود و به شرحی عمل می شود که توضیح داده می شود :
اگر ارجاع به اثر بلافاصله صورت گیرد از همان (ibid در آثار فرنگی ) به همراه صفحه داده ها مورد استناد استفاده می شود .
مثال : همان ص 81 . اگر ارجاع بعدی به اثر بلافاصله صورت گیرد نام و نام خانوادگی مولف یا گردآورنده (مولفان یا گردآورندگان ) آورده می شود و سپس از همان به همراه صفحه مورد استناد استفاده می شود .
مثال : محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح همان ص 20 .
توجه به این موضوع مفید خواهد بود که ضوابط مربوط به نقل مستقیم (کوتاه و بلند) و نقل غیر مستقیم و همین طور نقل عمومی و خاص در این نوع استناد نیز باید رعایت شود .
در نقل مستقیم لازم است حدود نقل با استفاده از گیومه یا تغییر خط مشخص شود .
