نحوه نوشتن و انجام فصل سوم پایان نامه کارشناسی ارشد یا همان روش تحقیق در رشته روانشناسی و علوم تربیتی و مشاوره بحث مفصلی است.
برخی از محققان برای یکی از قسمت های گزارش نهایی تحقیق عنوان (روش تحقیق ) را پیشنهاد کرده اند و معتقدند که در این قسمت نحوه گردآوری داده ها بیان می شود.
آنان برای فصل روش تحقیق عناوینی را در نظر گرفته اند که بدین شرح است:
الف ) طرح تحقیق :
محقق ابتدا طرح تحقیق را توصیف می کند. به عبارت دیگر نوع مساله تحقیق و متناسب با سؤال های پژوهشی آن صورت می گیرد.
ب ) آزمودنی ها :
هدف از این بخش بیان ویژگی ها و مشخصات جامعه مورد مطالعه و آزمودنی های مورد مشاهده است. در این قسمت ، محقق باید حجم نمونه و روش نمونه گیری را نیز بیان دارد.
ج) ابزار اندازه گیری :
در این بخش ابزار مورد استفاده برای اندازه گیری متغیرهای تحقیق معرفی شده و دلیل انتخاب آن تشریح می گردد. همچنین ویژگی های فنی این ابزار (قابلیت اعتماد و اعتبار) نیز بیان می شود تا مشخص شود که کیفیت گردآوری داده ها تا چه میزان دارای اعتبار است.
د ) روش اجرا :
در این بخش محقق به توصیف دقیق مراحل اجرای تحقیق می پردازد. به عبارت دیگر محقق فعالیت های فرایند پژوهش را با ترتیب زمانی و همراه با چگونگی انجام آن توصیف می نماید. شک نیست که اشاره ای به مرحله اجرای مقدماتی پژوهش (Pilot study) نیز باید به عمل آید.
ه) روش تحلیل داده ها :
این قسمت به بیان چگونگی تنظیم ، تلخیص و تحلیل داده ها اختصاص دارد. پس از توضیح مختصر درباره چگونگی طبقه بندی و تنظیم داده ها، روش های آماری مورد استفاده برای تحلیل آن ها بیان می شود. لازم به ذکر است که هدف این بخش بیان فرمول های آماری نیست، بلکه مقصود اشاره به نوع روش تحلیل آماری به کاررفته ( توصیفی و تحلیلی) هست.
مثلاً به نوع آزمون های پارامتری یا غیر پارامتری خاص مورد استفاده در تحلیل داده ها و دلیل انتخاب آن ها اشاره می شود.
- حافظ نیا ( 1377: 230-299) نگاه متفاوتی به گزارش تحقیق دارد و متن گزارش را، ضمن آن که به مانند دیگران شامل پنج قسمت می داند، اما عناوین و ترتیب متفاوتی را پیشنهاد می کند.
وی متن را بخش اصلی گزارش تحقیق و دارای اجزای زیر می داند :
1- مقدمه
2- روش تحقیق
3- ادبیات و سابقه موضوع تحقیق
4- بیان داده و اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن ها
5- نتیجه گیری و اظهارنظر جدای از این که در میان اجزای متن ، فصل روش تحقیق چه جایگاهی داشته باشد، حافظ نیا ( 1377: 230-299) درباره چگونگی تنظیم این فصل بیان می کند که :
محقق این قسمت را در قالب یک فصل مستقل تنظیم می کند.
محتوای این فصل را بیان مساله تحقیق ، سوالات ویژه ، فرضیه ها ، روش نمونه گیری و حجم نمونه ، روش گردآوری اطلاعات و ابزارهای مورد استفاده ، نیروی انسانی ، مدت اجرای طرح ، بودجه و مسایل و مشکلات مسیر راه تحقیق تشکیل می دهد، که محقق در این فصل باید به همه این ها به ترتیب اشاره کند.
بیکر ( ترجمه نایبی ، 1377 : 518) معتقداست که برای تنظیم گزارش تحقیق ، ابتدا باید رئوس مطالب گزارش تحقیق را به بهترین وجه تنظیم کرد.
بر همین اساس وی هفت عنوان را، که به اعتقاد او تقریباً برای گزارش هر نوع رویکرد تحقیقاتی مناسب هستند.
به شرح زیر معرفی می کند:
• بیان کلی موضوع تحقیق
• پیشینه بررسی موضوع
• طرح مطالعه
• نحوه گردآوری داده ها
• تحلیل داده ها
• بحث
• نتیجه گیری و خلاصه تحقیق
در هر صورت بیکر بیان محتوایی را که دیگران تحت عنوان فصل سوم معرفی کرده اند، در تهیه گزارش لازم می شمارد و آن را بدین شکل معرفی می نماید:
در این بخش ]طرح مطالعه [ مساله معین تحقیق یا فرضیه های آن به طور رسمی بیان می شود. عموماً همین موضوع بدواً در مقدمه (بخش اول) به طور کلی مطرح شده و در بخش دوم ( مرور متون ) بسط می یابد.
بیان این امر در این دو بخش باید به گونه ای تنظیم یابد که در بخش سوم به اوج خود برسد و موضوع تحقیق ( یا گزارش ) یا تفصیل و صراحت عنوان شود.
عمدتاً در بیان موضوع تحقیق یا فرضیه های آن باید محور مطالعه ، متغیرهای مستقل و وابسته اولیه را توضیح داد.
در پاره ای موارد نمودار مدل تحقیق عرضه می شود.
اگر تحقیق به بررسی یا آزمون نظریه خاصی می پردازد، باید در همین بخش توام با بیان اهداف تحقیق بدان اشاره کرد.
مفاهیم اصلی را باید از لحاظ نظری تعریف کرد.
از جنبه عملیاتی توضیح داد. سنجش دقیق متغیرهای اصلی تا بخش تحلیل به تعویق می افتد، اما توصیف متغیرهای عملیاتی شده باید مطرح شود. همین جاست که قیاسی بودن تحقیق ( آزمون فرضیه ) یا استقرایی بودن آن به میان می آید.
در بخش ] نحوه گردآوری داده ها [ ، نحوه انجام تحقیق مطرح می شود. این بخش به روش های اصلی تحقیق اختصاص دارد.
طرح تحقیق همواره دو وجه اصلی دارد :
نخست این که چگونه داده ها گردآوری شده ، و دوم این که از چه کسانی کسب شده است (نمونه ).
روش گردآوری داده های تحقیق را باید دقیقاً توضیح داد. هیچ جنبه ای از آن نباید نادیده گرفته شود و لو آن که پاره ای از ابعاد فقط به اختصار بیان شود.
موضوع عملیاتی کردن ، اعتبار و پایایی باید در این بخش به طور کامل عنوان شود.
در این بخش باید از نوع ابزار مورد استفاده شرایط گردآوری داده ها و هویت گردآورندگان داده ها نیز سخن گفت تا بتوان در ارزیابی شواهد، هر نقطه ضعفی را در نظر گرفت.
همچنین باید توصیفی کامل ، اما موجز، از نمونه مورد مطالعه ارائه داد.
اگر خود نمونه گیری کرده اید باید نمونه نهایی در قیاس یا نمونه ای که بدواً خواهان آن بوده اید.
عنوان شود، همیشه باید جمعیتی باز برداشته نمونه از آن گرفته شده مشخص کنید.
نباید نمونه را بهتر از آنی که هست جلوه داد.
اگر نمونه شما تعمدی (غیر احتمالی) است هیچ عیبی ندارد. فقط باید صادقانه نمونه خود را توصیف کنید.
این امر مطالعه شمارانه تضعیف ، بل تقویت می کند. گاه نیز می توان جداولی ارائه کرد که تلخیص ویژگی های اصلی نمونه است ، مانند توزیع جنس ، وضعیت شغلی ، وضعیت تحصیلی ، سن، نژاد یا هر عامل دیگری که در تحقیق اساسی است .
باید میزان پاسخگویی را نیز ذکر کرد، یعنی نسبت پاسخگویانی که به پرسش های تحقیق جواب داده اند.
در عین حال مسائل اخلاقی معمولاً در گردآوری داده ها و انتخاب نمونه پیش می آید.
آیا پاسخگویان فریب خورده اند؟
نقش محقق پنهان مانده است؟
آیا فرایند گردآوری داده ها یا مسائل خاص ، تجاوزی به حریم خصوصی دیگران بوده است؟
تا چه حد رضایت غیررسمی افراد مورد تحقیق جلب شده است؟
ای بسا دلایلی برای انجام مخفیانه تحقیق یا فریب دادن پاسخگویان وجود داشته باشد، اما به صراحت بیان کنید که چه حد مسائل اخلاقی پیش آمده و چگونه با آن ها برخورد کرده اید.
همچنین توضیح دهید که در صورت لزوم ، چگونه گمنامی یا اسرار افراد مورد تحقیق حفظ می شود.