طرح آزمایشی در روش تحقیق پایان نامه نویسی ارشد روانشناسی و علوم تربیتی و علوم اجتماعی از مباحث کلیدی است که به چگونگی اجرای متغیر مستقل می پردازد.
طرح آزمایشی نقشه یا برنامۀ از پیش تنظیم شده است که به کمک آن چگونگی اجرای متغیر مستقل و نحوۀ انتخاب گروه های پژوهشی تعیین می شود و عمده ترین نقش آن کنترل است.
هدف طرح پژوهشی پیداکردن معنا برای یافته های پژوهشی است که با افزایش میزان کنترل امکان پذیر می شود.
طرح آزمایشی وسیله ای است که در آزمایش مرتب و متعلم متغیرهای آموزشی قرار داده می شوند.
ملاک های طرح آزمایشی عبارتند از کنترل، تصنعی یا ساختگی نبودن، تأثیر داوری بی اثر، هالوژن، مقایسه، کسب اطلاعات کافی از داده ها، داده های ناخالصی، عدم مشتبه شدن متغیرها در فرآیند آزمایشی، مصرف بودن و امساک گری.
داده های ناخالص: داده ها باید اثرهای آزمایشی را به طور کافی منعکس کنند و نباید ناشی از ضعف اندازه گیری یا خطا باشند.
آزمودنی های گروه های مختلف نباید با هم در مقابل باشند تا اثر متغیر آزمایشی خنثی یا به صورت نادرست تشدید شود.
عدم مشتبه شدن متغیرها در فرآیند آزمایش: این ملاک رابطۀ نزدیکی با کفایت کنترل آزمایشی دارد.
در آزمایش ممکن است متغیرهای دیگری که بر متغیر وابسته اثر دارند، وجود داشته باشد.
در چنین شرایطی متغیرهای دیگری که وجود دارند باید توسط طرح آزمایشی کنترل شوند تا موجب تفسیر نادرست نشوند.
امساک گری: معیار صرفه جویی به این معنی است که با فرض یکسان بودن سایر ویژگی ها، یک طرح ساده نسبت به یک طرح پیچیده ارجحیت دارد.
به عبارت دیگر طرح آزمایشی مناسب، طرحی است که با بکارگیری حداقل متغیر به حداکثر نتیجه برسد.
در ضمن باید توجه داشت که پیچیدگی طرح بسته به ویژگی های آزمایش است؛ اما در هر حال طرح ساده به آسانی اجراء و تفسیر می گردد.
کنترل: کنترل شرطی است که رعایت آن موجب می شود ادعا کرد که نتایج پژوهش ناشی از اجرای متغیر آزمایشی است.
یعنی کنترل موجب می شود تا تأثیر کلیه عواملی که باعث به انحراف کشیده شدن نتایج آزمایش می شود، حذف یا به حداقل برسد.