تحقیقات آزمایشی و شبه آزمایشی در انجام پایان نامه ارشد روانشناسی دررباره رابطه متغیرهاست که برای نگارش پایان نامه جزء موارد مهم در روش تحقیق است.
در تحقیقات آزمایشی مطالعۀ امکان روابط علّت و معلولی بین متغیرها از طریق قراردادن یک یا چند گروه آزمایشی در معرض یک یا چند متغیر آزمایشی و مقایسۀ نتایج با یک یا چند گروه کنترل که در معرض متغیرهای ازمایشی قرار نمی گیرند، مورد هدف است.
مثلاً مطالعۀ اثر دو روش مختلف تدریس درس تاریخ کلاس دوازدهم بر یادگیری با توجه به تعداد دانش آموزان هر کلاس و سطح هوش از طریق جایگزینی معلمان و شاگردان براساس سطح هوش.
ویژگی ها:
1- در این روش متغیرها و شرایط آزمایشی از طریق کنترل مستقیم یا تصادفی ساختن مورد دستکاری قرار می گیرند.
2ـ این روش معمولاً برای مقایسۀ گروه یا گروه هایی که متغیر یا متغیرهای آزمایشی را دریافت می کنند از گروه کنترل به عنوان خط پایه استفاده می شود.
3ـ اعتبار درونی از شرایط ضروری هر طرح تحقیق آزمایشی است و اولین هدف هر روش آزمایشی پاسخگئویی به این سؤال است آیا دستکاری آزمایشی در این مطالعه خاص تفاوت واقعی را به وجود می آورد.
4ـ دومین هدف هر روش تحقیق آزمایش، اعتبار بیرونی و پاسخگویی به این سؤال است.یافته های حاصل تا چه اندازه معرف هستند تا چه اندازه می توان این نتایج را به شرایط آزمودنی های مشابه تعمیم داد.
5ـ در طرح های آزمایشی همۀ متغیرها به جز متغیر آزمایشی ثابت نگه داشته می شوند و شرایطی فراهم می شود که متغیر آزمایشی به طور عمدی و شکاری شود یا تغییر کند. در تحقیقات نیمه آزمایشی مطالعۀ امکان وجود روابط علّی و معلولی در شرایطی که امکان کنترل و دخل و تصرف متغیرهای مورد مطالعه وجود ندارد، مدنظر است.
در این روش پژوهشگر به دشواری ها و محدودیت های مربوط به اعتباری های درون بیرونی طرح تحقیق آگاهی دارد.
طرح تحقیق نیمه آزمایشی معمولاً در شرایطی به کار برده می شود که امکان کنترل تمام متغیرهای مربوط در مطالعه وجود ندارد در این روش محقق با آگاهی از تمام محدودیت ها سعی دارد آن را به تحقیق آزمایشی نزدیک کند.
تشخیص تحقیق آزمایشی از نیمه آزمایشی به ویژه در شرایطی که آزمون ها انسان هستند، دشوار است.
اگر چه اقدام پژوهشی موقعیت تحقیق نیمه آزمایشی را دارد اما با این وجود اغلب چنان غیررسمی است که به عنوان جداگانه ای نیاز دارد.
مراحل اجرای این تحقیق مشابه روش آزمایش است با این تفاوت که پژوهشگر بایستی محدودیت ها و دشواری های اعتبار درونی و بیرونی را تشخیص دهد.