مشارکت درگیر شدن ذهنی و عاطفی کارکنان در موقعیت های گروهی است که آنان را بر می انگیزاند تا به هدف های گروه یاری رسانند و برای رسیدن به آن ها احساس مسئولیت کنند. در این تعریف سه اندیشه مهم جای دارد: درگیر شدن، یاری دادن و احساس مسئولیت کردن(ایمانی، 1390).
الف- درگیر شدن ذهنی و عاطفی: پیش و بیش از هر چیز مشارکت به معنی درگیر شدن ذهنی و عاطفی است، و نه تنها فعالیت و تلاش عضلانی. منظور از درگیر شدن یک حالت روانشناختی است و نه یک وضعیت جسمانی. شخصی که مشارکت می کند به جای آن که به حالت «کار – درگیر» درآید، به وضعیت «خود – درگیر» دست پیدا می کند. ب- برانگیختن برای یاری دادن: دومین پندار در مشارکت آن است که مشارکت کارکنان را به یاری دادن بر می انگیزاند، کارکنان اختیار پیدا می کنند تا سرچشمه های ابتکار و آفرینندگی خود را، همچنان که در نظریه پیش بینی می شود، به سوی هدف های سازمان بازگشایند. در چنین وضعی مشارکت از «موافقت» تفاوت پیدا می کند. مشارکت پدیده ای بیش از جلب موافقت درباره چیزی است که از پیش درباره آن تصمیم گیری شده است.
بزرگترین ارزش آن دست یابی به خلاقیت و قدرت آفرینندگی همه کارکنان است.
ج – پذیرش مسئولیت: مشارکت، سرانجام کارکنان را بر می انگیزاند تا در فعالیت های گروه خود به پذیرفتن مسئولیت سوق داده شوند.
این یک فرا گرد اجتماعی است که از راه آن افراد در سازمان به حالت «خود – درگیری» می رسند و می خواهند که سازمان در کارش کامیاب شود. هنگامی که آنان درباره سازمان خود سخن می گویند، از واژه «ما» و نه «آنان» استفاده می کنند.
هنگامی که یک دشواری در کار می بینند می گویند این دشواری «ما» است و نه «آنان» (بهنام مرشدی، 1392). با توجه به تعاریف فوق از مشارکت می توان گفت که: مشارکت عبارت است از درگیری ذهنی و عاطفی داوطلبانه یک شخص در موقعیت های گروهی مربوط به خود و سازمان خود که باعث ایجاد انگیزه در فرد جهت دست یابی به هدف های گروهی شده و باعث می شود که فرد در مسئولیت کار شریک شود.
مشارکت از دیدگاه اسلام
مشاركت و مشورت، نظرجوئي و رايزني در فرهنگ غني اسلامي و تاريخ كهن ايراني جايگاهي بس بالا و رفيع دارد و به مدد بكارگيري اين شيوه در مديريت و تصميم گيري است كه مي توان به طريق صواب در انجام امور دست يافت و از ميان راه هاي مختلف راه درست تر را برگزيد و با ياري جستن از مشاركت و مشورت است كه مخاطرات تصميم گيري كاهش يافته، ضمانت اجرايي تصميمات افزايش يافته، دامنه بصيرت و آگاهي مشورت كننده گسترده تر شده و روحيه كاري تقويت مي گردد. علاوه براين با مشاركت دادن افراد در امور، بهتر مي توان تفكر و شخصيت آنها را رشد داد.
از اين رو بررسي و مطالعه آيات و بيان ائمه معصومين عليهم السلام (قول، رفتار و تقرير) به روشني بيانگر نگرش مثبت اسلام به مشاركت مي باشد (اختري، 1374). علما استدلال كرده اند كه پيامبر خدا با آنكه از طريق وحي مستقيماً از خداوند دستور مي گرفت، اجراي شوري را واجب نمود. بنابراين، پيروان آن حضرت ناگزيرند شوري را اجرا كنند، زيرا جايگزيني براي آن ندارند (در حالي كه پيامبر داشت).
از سير تاريخ اسلام كاملاً روشن است كه چگونه تصميم هاي مهم بوسيله شورا گرفته مي شد. در قرآن شوري بين دو فريضه واجب يعني نماز و زكات ذكر شده (سوري شوري آيه 38 ) كه نشان دهنده اهميت مشورت مي باشد. بدين صورت است که مشخص مي شود چرا شوري و مشورت كردن با افراد و يا مشاركت دادن آنها در ارائه پيشنهادات در اسلام لازم و بلكه يك فريضه مي باشد (افندي حسن، 1376).
توانايي‌هاي فكري انسان با توجه به گستردگي اطلاعات و وسعت موضوعات، محدود است و او به تنهايي قادر به‌تصميم‌گيري در همه زمينه‌ها نيست. يك مدير هر قدر هم آگاهي‌هاي زيادي داشته باشد، باز هم نمي‌تواند به همه ابعاد مسائل پي ببرد. اعتقاد به محدوديت فكري انسان موجب آمادگي مدير براي استفاده از نظرات ديگران مي‌شود. كسي كه گمان كند همه چيز را مي‌داند، نيازي به مشورت با ديگران نمي‌بيند و خود را از دستيابي به نظرات و پيشنهادهاي خوب‌ديگران محروم مي‌كند. يكي از شعارهاي ژاپني‌ها آن است كه هيچ يك از ما به خردمندي همه‌مان نيست و ما مي‌گوئيم: همه چيز را همگان دانند (علي آبادي،1377).
هيچ كس به تنهايي و بدون مساعدت فكري ديگران نمي‌تواند به نتايج بزرگ برسد. مشورت‌حالت دو سيم مثبت و منفي را دارد كه از برخورد آنها جرقه ايجاد مي‌شود. از برخورد دو فكر نيز فروغ جديدي حاصل شده و انسان راهنمايي مي‌شود. مشورت و نظرخواهي از انسان هاي دانا و با تجربه لازمه حسن انجام خدمت و مديريت مي‌باشد (نبوي،1372). مشورت به مدير يا فرد كمك مي‌كند تا راه حل مناسب مشكلات خود را بيابد. در واقع، بشر با مشاوره به خودكمك مي‌كند. بيشتر زيان هايي كه به انسان و جامعه وارد شده، در اثر عدم مشورت بوده است (علامه، 1378).
