اگر میان دو پدیده به نحوی ارتباط برقرار باشد که ایجاد تغییر در یکی از آنها باعث تغییر در دیگری شود، اصطلاحاَ گفته می شود میان آن دو پدیده همبستگی وجود دارد.
علاوه بر وجود همبستگی میان دو متغیر، جهت همبستگی نیز از اهمیت برخوردار است .
اگر افزایش در یک متغیر باعث افزایش در متغیر دیگر شود، میان آن دو متغیر یک رابطه ی خطی مثبت وجود دارد و اگر افزایش در یک متغیر باعث کاهش در متغیر دیگر شود، یک رابطه ی خطی منفی میان آن دو متغیر برقرار است .
برای نمونه ، رابطه میان هوش و عملکرد تحصیلی دانش آموزان یک رابطه ی خطی مثبت است .
زیرا تصور می شود که هرچه هوش افراد بیشتر باشد، عملکرد تحصیلی آنها نیز بهتر است و برای یک ارتباط منفی میان دو پدیده ، می توان به رابطه ی میان عزت نفس و پرخاشگری در انسان اشاره کرد، به بیان دیگر، هرچه عزت نفس افراد بیشتر باشد، پرخاشگری آن ها کمتر خواهد بود.
دامنه ی همبستگی میان پدیده ها بین 1+ تا 1- در نوسان است.
طبیعی است که هرچه ارتباط میان دو پدیده بیشتر باشد (چه مثبت یا منفی) می توان از روی یکی از آن دو پدیده ، پدیده ی دیگر را پیش بینی کرد.
در حقیقت ، بحث همبستگی قویاَ با پیش بینی در ارتباط است و دانشمندان در تلاش هستند تا ارتباط میان پدیده ها را کشف و معرفی کنند و با کشف این روابط، می توان پدیده ها را به نحو دلخواه کنترل و تحت اختیار در آورد.
برای نمونه، اگر متغیرهای مرتبط با حوادث شغلی را کشف کنیم، می توانیم از روی متغیرهای پیش بینی حوادث، نسبت به استخدام افراد مناسب در موقعیت های شغلی خاص، نرخ سوانح را به طرز مطلوبی کاهش دهیم.
تقریبا هر کجا بحثی از همبستگی مطرح می شود، بلافاصله این هشدار نیز داده می شد که همبستگی علیت را مشخص نمی کند .
اما نباید این مساله را از یاد برد که هر پژوهشگری که به دنبال کشف یک رابطه میان دو متغیر است، تلویحا از این بررسی روابط، ماهیت علت و معلول را میان پدیده ها دنبال می کند .
در خصوص همبستگی ، آشنایی با مفاهیمی همچون ارتباط یک سویه، دوسویه، یا متقابل و همبستگی خیالی یا مصنوعی از اهمیت برخوردار است.
هنگامی سخن از ارتباط یک سویه است که پژوهشگر گمان می کند یا برای او مستدل است که تغییرات در متغیر X باعث تغییر در متغیر Y می شود و نه بالعکس.
برای مثال، این هوش است که باعث پیشرفت تحصیلی می شود نه پیشرفت تحصیلی باعث هوش.
اگر دلایل کافی وجود داشته باشد که تغییرات در یک متغیر منحصراَ باعث تغییرات در متغیر دیگر می شود ، با یک ارتباط یک سویه مواحه هستیم.
اما در خصوص رابطه ی عزت نفس و پیشرفت تحصیلی ، سلامت روانی مادر با سلامت روانی فرزند و ... چه می توان ...
ادامه دارد ...
