کارکردهاي شناختي، محصول فرايندهاي پردازشي مغز است و شامل دو زير مجموعه است؛ يکي کارکردهاي مبتني بر قانون که تفکر و عملکرد فرد را تنظيم و کنترل مي کند و تحت عنوان کارکردهاي اجرايي شناخته مي شود و ديگري کارکردهاي غيرقانونمند که به مبتنی بر هيجانات، امیال، شناخت اجتماعي و عوامل تأثيرگذار موقعيتي است (پاسینی و همکاران، 2007). کارکردهای اجرايي، شامل انعطاف پذيري شناختي و توانايي مديريت مؤلفه هاي مداخله گر در رفتارهاي هدف گرا و پيش بيني پيامدهاي ناشي از يک عملکرد است (آردیلا و سورلوف ، 2007).
كاركردهاي اجرايي، از جمله توانايي هايي هستند كه كودكان در آينده براي يادگيري هاي مدرسه اي به آنها نيازمندند (كرك، گالاگر، آناستازیو و کولمان ، 2006) و بروندادهاي رفتار را تنظيم مي كنند و معمولاً شامل بازداري و كنترل محرك ها، حافظة كاري، انعطاف پذيري شناخت، برنامه ريزي و سازماندهي هستند (دنكلا ، 1996).
به عبارت ديگر، كاركردهاي اجرايي مجموعه اي از تواناييهاي عالي، شامل خودگردانی، خودآغازگري، برنامه ريزی، انعطاف شناختي، حافظه كاري، سازماندهي، ادراك پويا از زمان، پيش بيني آينده و حل مسئله است كه در فعاليت هاي روزانه و تكاليف يادگيري به كودكان كمك مي کند (داوسون، 2004؛ علیزاده، 1384).
گروهی از محققین براي تبیین کارکردهاي اجرایی از مفهوم چگونگي و چرايي رفتارهاي انسان و گروهی دیگر این کارکردها را در دامنه هاي شناختي متفاوت، گروه بندي مي کنند که شامل برنامه ريزي و سازماندهي رفتار، بازداري و مهار پاسخ، تداوم عملکرد، کاهش تسلط و توانايي شروع عملکرد است (آردیلا، 2008). مياک و همکاران (2000) شواهدي مبني بر تقسيم کارکردهاي اجرايي به سه مؤلفه شناختي مشتمل بر مهار، انتقال و به روز رساني ارائه می دهد که اگر چه قابل تفکيک هستند، امّا در فرايند تنظيم و کنترل بسياري از عملکردها هر سه با هم ايفاي نقش مي کند. از جمله مؤلفه هاي ديگري که اين پژوهشگران معرفي کردند، برنامه ريزي، تصميم گيري و حل مسأله است.
يک تقسيم بندي ديگر کارکردهاي اجرايي به دامنه هاي اصلي، شامل پنج مؤلفه ي مهار فوري پاسخ، برنامه ريزي، انعطاف پذيري شناختي، انتقال توجه و حافظه ي کاري است (دنیلسون، لوسی، رانبرگ و نیلسون ، 2010).
اجزای کارکردهای اجرایی توانایی سرکوب کردن محرک ها یا تکانه های نامربوط و مزاحم، یک کارکرد اجرایی بنیادی است که برای فرایند تفکر بهنجار و در نهایت برای زندگی موفق ضروری است (گاروان، راس و استین ، 1999). تعدادي از ویژگیهاي مهم ذهن انسان تحت عنوان «کنترل اجرایی » یا «کارکردهاي اجرایی » نام گذاري شده اند.
کارکردهاي اجرایی شامل این موارد هستند: توانایی شروع، کنترل یا متوقف کردن فعالیت، انعطاف پذیري در اطلاعات، استنباط منطقی ، تفکر انتزاعی ، پاسخ به اطلاعات و موقعیت هاي جدید، توالی اطلاعات و رفتار درست در روش هدفمند (ریگر ، 2000)؛ برنامه ریزی حافظه کاری، بازداري پاسخ، تفکر انتزاعی و کنترل توجه (بانون، گونسالوز، کروفت و بویس ، 2002)؛ انعطاف پذیري شناختی، ایجاد، حفظ و تغییر دادن آمایه هاي شناختی براي پاسخ به تغییر در تقاضاهاي محیط، شکل دهی و آزمودن فرضیه، خودمهارگري، رفتار هدفمند، جلوگیري از واکنش خودکار پاسخ عادت شده (کاسمیدیس، بوزیکاس، زفیري و کاراواتوس ، 2006).