خانواده مهم ترين نهاد تربيتي جامعه و نخستين پرورشگاه فرد محسوب مي شود. بيان هر سخني درباره ي تربيت كودك و نوجوان، بدون توجه به نقش حياتي خانواده ناقص است(به پژوه، 1380). عملكرد خانواده به زمينه هايي مانند: توانايي خانواده در هماهنگي با تغييرات، حل تضادها و تعارضات، همبستگي بين اعضاء، موفقيت در اعمال الگوهاي انضباطي، رعايت حد و مرز بين افراد و اجراي مقررات و اصول بر اين نهاد با هدف حفاظت از كل سيستم خانواده بستگي دارد(گلدنبرگ و گلدنبرگ، 1998).
از نظر عملكرد مي توان خانواده ها را در دو دسته عملكردي و غير عملكردي تقسيم كرد: خانواده هاي عملكردي، مشكلات خود را با درجات و در زمان بندي هاي متفاوت حل مي كنند. در واقع، خانواده منظومه هاي باز است كه اعضاء به طور عاطفي به هم پيوسته اند، البته براي گسترش هويت فردي خود نيز تشويق مي شوند. فضاي چنين خانواده هايي مملو از عشق و پذيرش بدون قيد و شرط است. در نتيجه، تعارض را تحمل مي كنند و با ميل و رغبت، درخواست كمك يكديگر را اجابت مي كنند(استریت ، 1985 ؛ به نقل از تبریزی و علوی نیا، 1379).
خانواده ي غير عملكردي حالت بسته دارد و اعضاء از لحاظ عاطفي به حال خود رها شده و جدا از هم هستند. مرزهاي بين اعضاء سخت و حتي مبهم است. عشق مشروط بوده و اعضاء خانواده براي گسترش هويت فردي، تشويق نمي شوند. خانواده از قبول مشكل و يا درخواست كمك خودداري نموده و به نظر مي رسد، مشكلات ادامه مي يابند و يا به شكل هاي ديگر بروز مي كنند(پیکرستان، 1380).
نقش خانواده در سلامت روانشناختی کودک و نوجوان هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند چنان چه از خانواده های سالم برخوردار نباشد بی هیچ شبهه هیچ یک از آسیب های اجتماعی نیست که فارغ از تاثیر خانواده به وجود آمده است . خانواده اساسی ترین نهاد جامعه پذیر کردن کودکان به ویژه در سال های حساس اولیه زندگی است خانواده تحت شرایط صحیح ،کودکان را آماده می سازد تا توانایی های بالقوه ی خود را شناسایی کنند و به عنوان افراد بالغ ، نقش های سود مندی رادر جامعه به عهده گیرند .
کودکان در فرایند جامعه پذیری خانواده ، امر ونهی والدین ،تقلید و همانند سازی را که مهمترین شیوه های انتقال ارزش ها ، هنجار ها و سنت های اجتماعی است یاد می گیرند ودر حقیقت ،در خانواده است که کودکان می آموزند که چه چیزی درست و چه چیزی غلط است . طبیعی است که خانواده نقش قابل ملا حظه ای در شکل گیری شخصیت و رفتار کودک دارد. پژوهش ها نشان مي دهد كه خانواده، موثرترين عامل محيطي در رشد و تحول شناختي كودك است و بسياري از مشكلات كودكان از خانواده هاي آنها ناشي مي شود(کامبرینگ و گراهام ، 1989).